*🌸 રાજકોટ નો ઈતિહાસ🌸*
*🌸જેટ ગતિએ આગળ ધપતુ સૌરાષ્ટ્રનું પાટનગર રાજકોટ આજે મેગા સીટીની રેસમાં દોડી રહ્યુ છે. વધતા જતા હાઈરાઈઝડ બીલ્ડીંગો અને મોલકલ્ચરે રંગીલા રાજકોટને કંઈક અનોખુ જ બનાવી દીધુ છે પણ આજ રંગીલુ રાજકોટ જયારે બ્લેક એન્ડ વ્હાઈટ હતુ એટલે કે જયારે તેની સ્થાપના થઈ ત્યારે કેવુ હતું ?* *તેની કલ્પના જ અનોખી છે. રાજા – રજવાડાના વખતમાં રાજકોટની સ્થાપના થઈ ત્યારથી લઈ રાજકોટ શહેરનો કઈ રીતે વિકાસ થયો ?*
*તે જાણવા રાજકોટના રાજવી પરીવારના તસ્વીરકાર એટલે કે સ્ટેટ ફોટોગ્રાફર ૮૦ વર્ષના વડીલ શ્રી ભરતભાઈ જોષીની મુલાકાત લેવી જ પડે. આ જોષી પરીવારનો રાજવીઓ સાથે વર્ષોથી ઘરોબો રહ્યો છે.* *રાજકોટના ઈતિહાસને અતિતની અટારીએથી ઉતારતા શ્રી ભરતભાઈ જોષીએ જણાવ્યુ હતું કે રાજકોટ શહેર નુ ઉદ઼ગમ સ્થાન બેડીનાકા પૂઁવ મા બેડીપરા શહેરની રાજગાદી સૌ પહેલા સરધાર હતી. રાજકોટના રાજા અહિં આવ્યા અને એક ટીમ્બા પર કોટ બનાવ્યો. જેના પર રાજકોટ શહેરનું નિર્માણ થયુ.* *સૌ પહેલા રાજકોટની સ્થાપના રાજકોટના રાજવી પરીવારે કોઠી કમ્પાઉન્ડમાં કરી હતી. જયાં પહેલા કોટેશ્વર મહાદેવ મંદિરની સ્થાપના કરી તે પહેલા જમીનમાં સોનાનો મોટો ખીલ્લો નાખ્યો હતો. *ત્યારબાદ રાજાએ દરબારગઢમાં કોટેશ્વર મહાદેવ અને માતાજીની ફરી સ્થાપના કરી દરબારગઢ નિર્માણની શરૂઆત કરેલી. સરધાર પાસે આજી નદીના પશ્ચિમ કાંઠા પર રાજુ નામના એક સંધીનો નેસ હતો. વિક્રમ સંવત ૧૩૧૫ના સમયમાં ત્યાં જગડુશાએ અનાજના દાણાનો કોઠાર રાખ્યો હતો. વિક્રમ સંવત ૧૬૬૭માં રાજુના નામ પરથી વિભાજીએ રાજકોટ ગામ વસાવ્યુ. જે રાજુ અને ત્યારબાદ તેના વંશજોના કબજામાં વિક્રમ ૧૭૦૨ સુધી હતું.*
*🌸એક સમયે રજવાડાના વખતમાં રાજકોટનુ નામ માસુમાબાદ હતુ. કારણ પ્રાંતની લડાઇમાં રાજકોટને પરાસ્ત કરાયુ હતું. જે આગળ જતા ફરી રાજકોટ રહ્યુ હતું. શ્રી ભરતભાઈ જોષી કહે છે કે રાજકોટ એ સમયે ખૂબ નાનુ હતું. દરબારગઢમાં રાજવીઓ અને રાજકુટુંબો રહેતા હતા. સૌરાષ્ટ્રમાં આઝાદી પહેલા ૨૨૨ રજવાડા હતા. બ્રિટીશરોએ ૧૮૨૦માં રાજકોટમાં પોતાની કોઠી સ્થાપી જે હાલમાં કોઠી કમ્પાઉન્ડ તરીકે ઓળખાય છે. બ્લેક એન્ડ વ્હાઈટના જમાનામાં રાજકોટ કેવુ હતું ? શ્રી ભરતભાઈ જોષી જણાવે છે કે માળીયા દરબાર અને રાજકોટના રાજવી લાખાજીરાજ બાપુ ખાસ મિત્રો હતા ત્યારે રાજકોટમાં સૌ પહેલી ટ્રામ શરૂ થયેલી. બાપુના વખતમાં બેડી ગામથી ટ્રામમાં બેલા ભરાઈને આવતા. ગામડામાંથી હટાણુ કરવા આવતા માણસો તેના ગાડામાં આવતા અને હાલ જયા મોચી બજાર પાસે મચ્છી માર્કેટ છે ત્યા મોટો પિયાવો હતો ત્યા ઉતરી તેના બળદને વિસામો આપતા. હાલ જે ગુમાનસિંહજી બિલ્ડીંગ છે તે લાખાજીરાજ બાપુએ તેમના પરમ મિત્ર ગુમાનસિંહજી (ઠાકોરસાહેબ ઓફ માળીયા)ના નામ પરથી રાખ્યુ છે. જે હટાણુ કરવા આવતા લોકો માટે એક પોઈન્ટ હતો.*
*એ જમાનામાં રાજકોટની વસતી ૧૫૧૦૮ ની હતી અને વાર્ષિક ઉપજ બે લાખની હતી. રાજકોટમાં બેડીગામ સુધી ટ્રામ સેવા ચાલુ હતી. હાલ જૂની ખડપીઠ છે. ત્યાં ટ્રામનું એક સ્ટેશન પણ હતું. ટ્રામ શરૂ થઈ એ અરસામાં ગુજરી બજાર સુધી એક મોટુ તળાવ હતું જે પછીથી બુરાઈ ગયુ હતું. ટ્રામ જૂની ખડપીઠ કે જયા અત્યારે બ્રાહ્મણની વાડી છે ત્યાં સ્ટેશનથી શરૂ કરી ગુજરી બજાર પહોંચતી ત્યાથી કોઠારીયા નાકા પાસે થઈ રામનાથપરા થઈ રામનાથપરા જેલ પાસે પહોંચતી પછી આજી નદીના બેઠા પુલ પરથી પસાર થઈ સામે કાંઠે જતી જયા ટ્રામનો એક સ્ટોપ હતો એ પછી હાલ જયાં ડિલકસ સિનેમા ચોક છે તેની નજીક ટ્રામનું મોટુ મથક સ્ટેશન હતું. જયા ટ્રામમાં બે ડબ્બા જોડાતા. એ જ ટ્રામ એ જ રૂટ પર પાછી ફરતી. એ સમયે ટ્રામમાં મુસાફરી કરવાના એક આનો કે બે આના ટીકીટ લેવામાં આવતી. ભરતભાઈ કહે છે મને યાદ છે કે એ સમયે પૂજય ગુરૂદેવ શ્રી રણછોડદાસજી મહારાજે રામયજ્ઞ કરેલો ત્યારે અમે ટ્રામમાં બેસી સામાકાંઠે ગયેલા. પહેલા રાજકોટ બે ભાગમાં વહેચાયેલુ હતું. જેમાં ત્રિકોણબાગે ખાદીભવન છે ત્યાંથી પૂર્વ બાજુ રજવાડુ એટલે કે સ્ટેટની હદ હતી અને પશ્ચિમ બાજુ બ્રિટીશરોની હદ હતી.*
*🌸રાજકોટમાં સાત પ્રવેશ દ્વાર હતા. જેમાં રામનાથપરા પાસે સરધાર નાકુ, ગામની અંદર બાજુ રૈયા નાકુ આગળ જતા પાણી ગેઈટ અને પછી કોઠારીયા નાકુ આવતુ. આ સાતેય નાકામાં મોટા અણીદાર સોયાવાળા દરવાજા હતા જે નગરની રક્ષા માટે બનાવાયા હતા. દરરોજ રાતના આ દરવાજાઓને બંધ કરવામાં આવતા. આમાનુ રૈયા નાકુ અને બહુચર નાકુ કે જયા ગરૂડની ગરબી થાય છે તે હાલ જોવા મળે છે.*
*🌸બ્રિટીશરોએ રાજકોટના રાજા પાસેથી બે કટકે ભાડા પર જમીન મેળવી હતી. દરેક સ્ટેટના રાજાઓને રાજકોટ ખાતે કામ સંદર્ભે બ્રિટીશરોના પોલીટીકલ એજન્ટને અવાર નવાર મળવા આવવાનુ થતુ હોવાથી ૧૪ મોટા અને ૧૭ નાના મળી કુલ ૩૧ રાજાએ રાજકોટમાં જમીન ખરીદીને ખાસ ભવ્યાતિભવ્ય ઉતારાઓ પોતાના માટે બનાવડાવ્યા હતા. જેમાં મુખ્યત્વે જૂનાગઢના ત્રણ ઉતારા, જામનગર, ભાવનગર, પોરબંદર, ધ્રાંગધ્રા, મોરબી, ગોંડલ, પાલીતાણા, ધ્રોલ, લીંબડી, વઢવાણ, ધરમપુરના બે ઉતારા, વાંકાનેર, સાયલા, થાણાદેવડી (અમરનગર), ખીરસરા, વીરપુર, મેંગણી હાઉસ, સાંગણવા હાઉસ, લોધીકા, માંગરોળ, પાટડી, મુળી, માળીયા, માણાવદર, લાઠી, સરદારગઢ, ઢાંક, ઢોલરા, બીલખા અને જેતપુરના ઉતારાઓનો સમાવેશ થતો હતો. બ્રિટીશરોનું શાસન સદર વિસ્તારમાં હોવાથી મોટાભાગના ઉતારા સદર વિસ્તારમાં બનાવ્યા હતા. એ ઉતારાઓ પૈકી કેટલાક નામશેષ થઈ ગયા છે તો અમુક ખંઢેર હાલતમાં જૂના જમાનાની સાક્ષી બની ઉભા છે તો કયાંક સરકારી કચેરીઓ તેમાં ધમધમે છે. સૌથી સમૃદ્ધ રજવાડા તરીકે ગણના થતી એ જૂનાગઢના નવાબના રાજકોટમાં ત્રણ ઉતારાઓ પૈકી હાલનું સરદારબાગ (સર્કિટ હાઉસ) આજે પણ રાજાશાહીના વૈભવી ઉતારાની ગવાહી પૂરે છે. જેમ આજે મુંબઈ ફિલ્મોનું હબ ગણાય છે તેમ ત્યારે એટલે કે* *ઈ.સ.૧૯૨૫ના અરસામાં રાજકોટમાં પણ સૌરાષ્ટ્રનો એકમાત્ર ફિલ્મ સ્ટુડિયો હતો. ફિલ્મો બનતી હતી અને ફિલ્મીલોગ રહેતા હતા. નરગીસની માતા અને સંજય દત્તની નાની જદ્દનબાઈ ગાવા – બજાવવા રાજકોટ આવતા હતા. અત્યારે દિવાનપરા પોલીસચોકી છે તેની સામે ભાઈચંદભાઈ મહેતા રહેતા હતા. ગોંડલ રોડ પર અત્યારે જયા બાળ અદાલત છે ત્યાં ૧૯૨૫ના અરસામાં ફિલ્મ સ્ટુડિયો હતો. એ વખતે મૂંગી ફિલ્મો બનતી હતી. સૌરાષ્ટ્ર ફિલ્મ લીમીટેડ, સૌરાષ્ટ્ર ફિલ્મ કંપની અને સૌરાષ્ટ્ર સિનેમેટ્રોગ્રાફ કંપની ઓફ રાજકોટ જેવી કંપનીઓ ફિલ્મ બનાવતી હતી. ૧૯૨૬માં સૌરાષ્ટ્ર લીમીટેડે ‘કલાબાજ આશક’ નામની ફિલ્મ બનાવી હતી. રાજકોટના ફિલ્મ સ્ટુડિયોમાં લગભગ ૧૦ જેટલી ફિલ્મો બની હતી. એ ફિલ્મોના શૂટીંગ માટે કલાકારો મુંબઈથી રાજકોટ વિમાનમાં આવતા હતા. રાજકોટમાં એજન્ટના થાણા, ફિલ્મ સ્ટુડિયો અને રજવાડાઓને લીધે હાલ જયા છે તે જ જગ્યાએ એરપોર્ટ બની ગયુ હતુ ત્યારે એર ઈન્ડિયા કે ઈન્ડિયન એરલાઈન્સ જેની વિમાની સેવાઓ નહોતી પરંતુ મુંબઈની એલ.વી.ગોવિંદ એન્ડ સન્સ લીમીટેડ નામની સ્ટીમર કંપનીના ડાકોટા વિમાન આવતા હતા. તેનું નામ ‘અંબિકા એરલાઈન્સ’ હતુ. જેમાં ૨૮ સીટ રહેતી. વિમાન મુંબઈથી રાજકોટ આવતા અને વાયા મોરબી થઈ મુંબઈ પરત ફરતા. આ સેવા ૧૯૨૪માં શરૂ થઈ હતી. એ જમાનામાં રાજકોટથી મુંબઈ વિમાનનું ભાડુ રૂ.૬૭ હતું જયારે રાજકોટથી મોરબીનું ભાડુ રૂ.૧૦ હતું. પરંતુ લોકોને ભાડુ મોંઘુ ન પડે એટલે મોરબી સ્ટેટ સબસીડી આપતુ હતું*.
*રજવાડાના સમયમા વિમાની સેવા ચાલતી હતી ત્યારે મસાફરોનો ખાસ ખ્યાલ રાખવામા આવતો હતો. ખાસ કરીને જે શહેરમાં વિમાન આવતુ હોય તેના આજુબાજુના શહેરોના ઉતારૂઓનો પણ ખ્યાલ રાખવામાં આવતો હતો. રજવાડાના સમયમાં રાજકોટમાં અંબિકા એરલાઈન્સ ચાલતી હતી ત્યારે રાજકોટ ધોરાજી સુધી ખાસ ટ્રોલી ચાલતી હતી અને વિમાનમાં મુસાફરી કરવા માંગતા લોકોને ધોરાજી, જેતપુર, ગોંડલથી આ ટ્રોલીમાં લાવવામા અને લઇ જવામાં આવતા હતા. દેશ સ્વતંત્ર થયો ત્યાં સુધી આ સુવિધા ચાલુ રહી હતી*.
*રાજકોટ શહેરથી એરપોર્ટ દુર હોવાથી મુસાફરોને ત્રિકોણબાગથી એરલાઈન્સના વાહનમાં જ એરપોર્ટ લઈ જવામા આવતું હતા અને લાવવામા આવતા હતા. અને ફકત પાંચ રૂ. સવીસ ચાર્જ લેવામાં આવતો હતો. હાલ જે જગ્યાએ રેસકોર્ષ આવેલુ છે ત્યાં અંગ્રેજો અને રાજવી ઘરાનાના મનોરંજન માટે રાજકોટમાં આઝાદી પહેલા ઘોડારેસ થતી એટલુ જ નહિં ગધેડા રેસ પણ કરાતી!* *હાલ જયાં યુરોપિયન જીમખાના છે ત્યાં દરેક સ્ટેટના રાજાઓ ભેગા થતા અને ચર્ચાઓ કરતા.*
*એ જમાનામાં રાજકોટ એક ગામ જેવુ હતું. રાજકોટ શહેરની હદ સોની બજાર પાસે આવેલ કોઠારીયા નાકે પુરી થતી પછી રાજકોટ બહારનો વિસ્તાર ગણાતો.*
*🌸હાલ જયા કિશોરસિંહજી હાઈસ્કુલ છે ત્યાં પહેલા સ્મશાન હતું. આગળ જતા હાલના રણજીત વિલાસ પેલેસનું બાંધકામ થયુ. એટલે ત્યાંથી સ્મશાન હટાવી નદી કાંઠે લઈ ગયા.*
*અત્યારે કલેકટર બંગલો છે જે બ્રિટીશરોએ બંધાવેલ તેનું નામ ‘ઈસ્ટન હાઉસ’ હતું ત્યા યુરોપિયનો રહેતા હતા.*
*જયુબેલીમાં આવેલ અરવિંદભાઈ મણીયાર હોલ જે પહેલા કોનોટ હોલથી ઓળખાતો અને ૧૯૪૮થી ૧૯૫૬ સુધી તેમાં વિધાનસભા બેસતી* !
*એ જ રીતે હાલ જયાં જૂની કલેકટર કચેરી આવેલી છે ત્યાં રસુલખાન હોસ્પિટલ આવેલી હતી. એ વખતે રસ્તાઓ કાચા હતા. જેથી દરરોજ સાંજે કાચા રસ્તાઓ પર પાણીનો છંટકાવ કરવામાં આવતો !*
*રાજકોટમાં પણ ગોંડલની જેમ રાજવીઓએ રસ્તા પર રાતના પ્રકાશ માટે વ્યવસ્થા કરેલી. રાજકોટ શેરીઓમાં મોટા ફાનસ રખાતા. સાંજના ૬:૩૦ આસપાસ એક માણસ ખભે સીડી નાખી આવતો અને ફાનસમાં તેલ – વાટ પૂરી જતો રહેતો. જે લગભગ રાતના ૧૦-૧૧ સુધી ચાલતા. એ પછી લાખાજીરાજ બાપુએ રાજકોટમાં પાવર હાઉસ બનાવડાવ્યુ જયા હાલ પીજીવીસીએલની ઓફીસ (ઢેબર રોડ) પર બેસે છે.*
*એ વખતે રાજકોટમાં જોવાલાયક જગ્યાઓમાં પ્રહલાદ ટોકીઝ પાસે આવેલ સત્યવિજય સોડા ફેકટરી હતી. લોકો ખાસ રેડીયો સાંભળવા ત્યાં માવજીકાકાની હોટલે જતા. જેમણે પટેલ ધર્મશાળા પણ બંધાવી હતી. એ પછી જાદવજી વાલજી ધર્મશાળા,*
*ચામડાનું કારખાનુ,* *સુગરવાલા ઓઈલ મીલ,* *રમણીક આશ્રમ,* *રાજાઓના વડવાઓની ૧૬ ખાંભીઓ (જે હાલ પણ સામાકાંઠે આવેલી છે) દેશી મધની દવા શાળા જયા મફત દવા અપાતી, બહુચર નાકા બહાર મીઠા પાણીનો જીલ્લો,* *રજવાડાઓના હાથીઓ જયા રખાતા તે હાથીખાના જીનીંગ એન્ડ પ્રોસેસીંગ મીલ, કાપડ મીલ, વાસણ બનાવવાનું કારખાનુ, રાજકોટનો ગઢ વગેરે હતા* *રાજાઓએ બંધાવેલ ધર્મેન્દ્રસિંહજી કાપડ માર્કેટ અને જૂની શાક માર્કેટ (જે હાલ પણ છે) ત્યાં મોટા વેપારીઓ બેસતા. રજવાડાઓના મનોરંજન માટે વિશ્રામ હોટલ છે તેની પાછળ નાટકશાળા હતી જયાં વિવિધ નાટકો ભજવાતા. આગળ જતા ત્યાં થિયેટર પણ થયેલુ. હાલ જયા જનાના હોસ્પિટલ છે તેની બાજુમાં ‘હંટર મેઈલ ટ્રેનીંગ’ નામની કોલેજ પણ આવેલી હતી.*
*🌸આગળ જતા રાજકોટમાં જયારે રેલ્વેની શરૂઆત થઈ ત્યારે રાજકોટમાં સાત ફાટક હતા. જેમાં પહેલુ ભૂતખાના પાસે, બીજુ ત્રિકોણ બગીચે, ત્રીજુ જયુબેલી પાસે, ચોથુ મોચી બજાર, પાંચમુ કોર્પોરેશન હાલ છે. ત્યાં રેલ્વે ટાઉન સ્ટેશન આવેલુ હતું જે ગોંડલના ભગવતસિંહજી બાપુએ બનાવેલુ હતું. રાજકોટમાં મોરબી સ્ટેશન (સીટી સ્ટેશન), જંકશન, પરા સ્ટેશન અને ટાઉન સ્ટેશન એમ ચાર સ્ટેશન પણ આવેલા હતા. હાલ ત્રિકોણબાગ છે ત્યાં હકીકતે ત્રિકોણ આકારનો નાનો બગીચો હતો. જેનું મુળ નામ ‘ઓસમાણ પાર્ક’ હતું. ત્યાં મોટો અવેડો પણ આવેલ હતો*
*🌸એ જ રીતે હાલ સિવિલ હોસ્પિટલ છે ત્યાંથી લઈ નવી કલેકટર કચેરી સુધી મોટુ પોલોગ્રાઉન્ડ આવેલુ હતું કેાઠી કમપાઉન્ડ ત્યાં બ્રીટીશરો અને રાજવીઓ પોલો સાથે ક્રિકેટ પણ રમતા. રાજકોટના રાજવી સ્વ.મનોહરસિંહજી બાપુ પણ ત્યાં ક્રિકેટ રમેલા.*
*રાજકોટ જયારે નહોતુ તે પહેલા આજી નદીના કાંઠે આવેલ શ્રી રામનાથ મહાદેવનું મંદિર હતું. આ સ્વયંભુ મંદિર પાસે રામકુંડ પાણીથી ભરેલો રહેતો. લેાક વાયકા છે,જયાં રામનાથ ઘાટમાં રાજકોટના મેરામણજી પાણીમાં પછેડી ઘા કરી તેના પર બેસી શ્રી રામનાથ મહાદેવની પૂજા – અર્ચના કરતા. એટલુ પવિત્ર આ જગ્યાનું મહત્વ આજે પણ અકબંધ છે.*
*🌸રાજકોટને પાણી પૂરૂ પાડવા લાલપરી , રાંદરડા તળાવ હતા ત્યા બેાટીંગ થતુ શહેર માં કુવાઓ અને અવેડાઓ હતા. જેમાનો એક કુવો ગરેડીયા કુવા રોડ પર હજુ ઉપલબ્ધ છે. રાજકોટમાં પાણીની મોટી ટાંકીઓ હતી. કરણપરામાં ત્રણ કુવા હતા. કેવડાવાડી, ગુંદાવાડીમાં પણ કુવાઓ આવેલા હતા. એ જ રીતે ભુતખાના ચોક, પ્રહલાદ ટોકીઝ સામે, સદરમાં ઠેકઠેકાણે મોટા અવેડાઓ પણ હતા. રાજાઓએ બંધાવેલ ચબુતરાઓ પણ રાજકોટની વિશેષતા હતી. જેમાં મોચી બજારમાં અને દાણાપીઠમાં આવેલ ચાઈના ઘાટ જેવો ચબુતરો આજે પણ એ જમાનાની યાદ અપાવતો ઉભો છે.* *જયુબેલીમાં આવેલ લેંગ લાઈબ્રેરી બ્રિટીશરોએ બંધાવેલી. જયારે આજે પણ જયુબેલી બાગમાં ઉભેલી અદ્દભૂત છત્રી ગોંડલના રાજવીએ તેમના રાણીસાહેબ લંડનથી આવ્યા તેના માનમાં બનાવેલી.ત્યારે રાજકેાટ માટે જયુબેલી બાગ ફરવા માટે મસહુર હતુ મહેમાન આવીયા હેાય કે રજા માં પરીવાર સાથે બાગ મા ફરવા ઉમટી પડતા તા જયુબેલી ની રેાનક ઓર હતી ઉચ્ચા આસેાપાલવ જયુબેલી ની રેાનાક વધારતા અને બાગ ચારે દિશા થી ખુલ્લુ હતાે હાલ ચેવડા વાળા ની દુકાન છે ત્યા અગાવ લાકડા ની કેબીનેા વાળી દુકાન અને ફેાટા પાડવા ના સ્ટુડીયા હતા લેાકેા હેાસે હેાસે બ્લેક એન્ડ વ્હાઇટ ફેાટા પડાવા જતા તેમા પ઼જાપતિ ભાઇ ના ચીપેસ્ટ સ્ટુડીયેા સરસ્વતીસ્ટુડીયેા,પ઼કાશસ્ટુડીયેા ના ફેાટા આજ પણ ધણા ના સંગા઼હલય સચવાયેલા છે તે સમય માં જાડા પુઠ્ઠા ઉપર ફેાટેા ચેાટાડી સાઇડ મા સ્ટુડીયા ના નામ નેા સ્ટૈમ્પ લગાવતા જે હાલ ના સમય મા નામ આસાની થી વાચી સકાય તેવા છે*
*🌸હાલ રાષ્ટ્રીયશાળાની જગ્યા છે. તે પણ લાખાજીરાજ બાપુએ આપેલી. હાલ જયા કબા ગાંધીનો ડેલો છે તેમાં રાષ્ટ્રપિતા મહાત્મા ગાંધીજીનો પરિવાર રહેતો હતો. તેમના પિતા કરમચંદ ગાંધી રાજકોટ સ્ટેટમાં દિવાન હતા.* *એ જમાનામાં રાજયમાં રાજકોટનો ૧૨મો ક્રમ આવતો હતો. રાજકોટમાં ૧૯૧૩માં ઈસ્ટ એન્ડ વેસ્ટ હિન્દી ઈન્સ્યુરન્સ કંપની સ્થપાઈ હતી. જેની હેડ ઓફીસ મુંબઈમાં હતી. તમને જાણીને નવાઈ લાગશે કે* *રાજકોટના મોટાભાગના વિસ્તારોમાં નામ રજવાડાઓના પરીવારના સભ્યોના નામ પરથી જ પાડવામાં આવ્યા છે.*
*જેમાં ખાસ કરીને*
*પ્રહલાદ પ્લોટ, કરણસિંહજી બાપુના નામ પરથી કરણપરા, રઘુવીરસિંહજીના નામ પરથી રઘુવીરપરા, પ્રદ્યુમનનગર, મનોહરસિંહજીના નામ પરથી મનહર પ્લોટ, ધર્મેન્દ્ર રોડ, લાખાજીરાજ રોડ વગેરે રાજકોટમાં સૌપ્રથમ લીફટ ધર્મેન્દ્ર રોડ પર જૂની શાકમાર્કેટ સામે આવેલ મનહર લોજમાં આવેલી! રાજકુમાર કોલેજની પ્રથમ બેચના રાજવી વિદ્યાર્થીઓ તખ્તસિંહજી ઓફ ભાવનગર બાવાજી રાજ ઓફ રાજકોટ લઘુભા ઓફ રાજકોટ સામતખાનજી ઓફ ગીદડ અનવરખાનજી ઓફ ગીદડ વાઘજી ઠાકોર ઓફ મોરબી હરભમજી ઓફ મોરબી માનસિંહજી ઓફ પાલીતાણા જશવંતસિંહજી લીંમડી વખતસિંહજી લીંમડી દાજીરાજ ઓફ વઢવાણ હરીસિંહજી ઓફ ભાવનગર બહાદુરખાન જૂનાગઢ હિંમતસિંહજી ધ્રાંગધ્રા જુવાનસિંહજી ભાવનગર હરિસિંહજી ઓફ શિહોર. રાજકોટ વિશે અવનવું ઇન્ગલેંડ ના મહારાણરાણી વીકટોરીયા ના ૫૦ વર્ષ ની ઉજવણી નીમીતે સૌરાષ્ટ્ર ના રાજવીઓ એ કરેલ ફંડ માંથી જયુબેલી મેમારીયલ માટે ઇ.સ. ૧૮૮૮ માં આ બલ્ડીંગ નો પાયો નખાયો હતા અને તેનું ઉદઘાટન લોર્ડ હેરીઝ ના હસ્તે ઇ.સ.૧૮૯૩ થયું હતું તે બિલ્ડીંગ ના આર્કિટેકટ ઇરોપીયન બેલબુથ હતા. આ બિલ્ડીંગ માં ૩ પાર્ટ છે* *૧. એસ્મબલી (દરબાર હોલ) જયા રાજાઓ તથા ઈરોપીયન ઓફીસર દરબાર ભરતા ૨. એ.જી.જી. સર લેન્ગ ના નામ પર થી લેન્ગ લાઇબ્રેરી વિભાગ બનાવીયો ૩. એ.જી.જી. સર વોટસન સાહેબ ની યાદગીરી માટે વોટસન મ્યુઝીયમ બનાવીયું*
*🌸ઈ.સ. ૧૮૮૯ માં તા.ઠાકોર* *સાહેબ શ્રી ભગવતસિંહજી* *સાહેબ ઓફ ગોંડલ એ રાજકોટ* *જયુબેલી બાગમાં સંગીત માટે બેન્ડસ્ટેન્ડ બનાવેલ અ.સો.ના. મહારાણી સાહેબ ઓફ ગોંડલ ના ઈંગલેન્ડ થી પરધારીયા હતા તેની ખુશાલી માં આ સ્ટેન્ડ બનાવીયું હતું*
*🌸ઇ.સ. ૧૯૨૨ માં ના.ઠાકોર સાહેબ સર શ્રી લાખાજીરાજ બાપુ સાહેબ એ રાજકોટ શહેર ના દાણાપીઠ રોડ પર પોતાના સુપુત્ર રાજકુમાર શ્રી ધમેન્દ્રસિંહજી ના નામ પર થી ધમેન્દ્રસિંહજી કાપડ મારકેટ બનાવી હતી જે હાલ માં પણ છે*.
*ઇ.સ. ૧૯૨૬ માં ના.ઠાકોર સાહેબ સર શ્રી લાખાજીરાજ બાપુ સાહેબ ના સમય માં રાજકોટ શહેર ના દ્યી કાટા રોડ પર ઠોસા ગલી બનાવી હતી જયા અનાજ કરીયાણું મળતું જયા માણસો એકબીજા ને ઠોસા લાગે તેવી નાજુક બજાર બનાવી હતી જે હાલ માં પણ છે*
*ઈ.સ. ૧૮૮૦ માં રાજકોટ શહેર ના ફરતા દરવાજા નું એક નવું નાકું જે નવા નાકા તરીકે ઓળખાતું હતું જે હાલ માં સોની બજાર આવેલ છે*.
*ઈ.સ.૧૯૨૨ એચ.એચ.ના* *ઠાકોર સાહેબ સર શ્રી* *લાખાજીરાજ બાપુ ના સમય માં રાજકોટ શહેર માં ધી બજાર આવેલ હતી*
*જયા કંદોઇ બજાર હતી જે હાલ માં પણ છે પહેલા લાખાજીરાજ રેાડ પાસે વિશ્કમાઁના મંદિર ની બાજુ મા ઉચ્ચા આેટા ઉપર દુધ ની બજાર ભરાતી ત્યા બાજુ મા ખડપીઠ હતી તે જે ગીચતા ને હીસાબે ખસેડી તે જગ્યા હાલ પણ જુની ખડપીઠ થી ઓડખાય છે એક ખડપીઠ રામનાથ પરા સ્મશાન સામે હતી તેની બાજુ મા બેાગદા મા થઇ આજી નદી મા જવાતુ ઠાળ ચડી ને પાંજરા પાેળ થી બેડીપરા મા જવાતુ*
*🌸ઇ.સ. ૧૮૨૨ એચ. એચ. ના. ઠાકોર સાહેબ સર શ્રી* *લાખાજીરાજ બાપુ ના નામ પર રાજકોટ શહેર માં લાખાજીરાજ રોડ નામ અપાયેલ છે જે હાલ પણ છે*સોની બજાર*
*દાણાપીઠ પરાબજાર ,રૈયા નાકા ટાવર અને જયુબેલી,*લાખાજીરાજ બાપુ ની યાદ માં રાજકોટ શહેર માં લાખાજીરાજ રોડ ૫ર લાખાજીરાજ લાઇબ્રેરી* *(ટાઉનહોલ) બનાવી હતી જે હાલ પણ છે*
*🌸રજવાડાઓના ૩૧ ઉતારાઓ રાજકોટમાં કયાં આવેલા હતા..? મૂબીનો ઉતારો જૂના જાગનાથમાં કોઠારીયા નાકે લોધીકાનો ઉતારો (સ્વામીનારાયણ મંદિર સામે) ગેસ્ફોર્ડ ટોકીઝ સામે માંગરોળનો ઉતારો જૂના જાગનાથમાં લાઠીનો ઉતારો કાન્તા સ્ત્રી વિકાસ ગૃહ પાસે મીલપરામાં ઢોલરાનો ઉતારો દાણાપીઠમાં અને સર્કિટ હાઉસ હાલ છે ત્યાં જૂનાગઢનો ઉતારો માંગરોળનો ઉતારો ત્રિકોણબાગ પહેલા આલ્ફ્રેડ હાઈસ્કુલ પાછળ જસદણનો ઉતારો (જે હાલ છે) શાસ્ત્રી મેદાન સામે આવેલ સ્ટેટ બેન્ક છે ત્યાં ભાવનગરનો ઉતારો શાસ્ત્રી મેદાન પાસે પાલીતાણાનો ઉતારો શ્રોફ રોડ પૂરો થાય ત્યાં મોરબીનો ઉતારો શારદાબાગ સામે (હાલ ખંઢેર હાલતમાં છે તે) ગોંડલનો ઉતારો જીલ્લા પંચાયત ચોકમાં આવેલ આઈસ ફેકટરી છે તે ધ્રાંગધ્રાનો ઉતારો ધરમ ટોકીઝ પાછળ ધ્રોલનો ઉતારો કુંડલીયા કોલેજ આરકેસી પાછળ જામનગરનો ઉતારો પ્રમુખસ્વામી આર્કેડ માલવીયા ચોક ખાતે મંગણી હાઉસ હતું. બિલખા પ્લામીની જગ્યાએ બિલખા સ્ટેટનો ઉતારો હતો*
*🌸(૧) રેડીયો સોસાયટી કાઠીયાવાડ – દવે વ્યાસ એન્ડ કંુ., કાઠીયાવાડ મ્યુઝીકલ, મેસર્સ યુનિવર્સલ રેડીયો, મોડર્ન રેડીયો વગેરે.*
(૨) *🌸ઓપ્ટીકલ :- ડાયમંડ ઓપ્ટીકલ માર્ટ, શાહ ઓપ્ટીકલ માર્ટ, ન્યુ યુનિવર્સલ, એચ.બી. ખાન, મોર્ડન, શેઠ રતિલાલ ધારશી એન્ડ કું*
(૩) *🌸કરીયાણા :- કરીયાણા જયંતિલાલ ચીમનલાલ, ભગવાનલાલ જટાશંકર, શેઠ રસીકલાલ, હરીભાઇ કાનજી, દ્વારકાદાસ ગોકળદાસ*
(૪) *🌸હોટલ 😗
*સત્ય વિજય હિન્દુ હોટલ,*
*નીતિ વિજય હિન્દુ હોટલ,*
*બિસ્મીલ્લા હોટલ, એન્ડ રેસ્ટોરન્ટ*,
*જય ભગવાન હિન્દુ હોટલ, વિનોદ હિન્દુ હોટલ,*
*ધર્મ વિજય હિન્દુ હોટલ,*
*પહલાદ ટેાકીઝ નીચે*
*મહાકાળી હોટલ,*
*ધી ન્યુ ધર્મવીર હિન્દુ હોટલ,*
*આશાપુરા હિન્દુ હોટલ,*
*રામ ભરોસે, હિન્દુ હોટલ,*
*શુભાન અલ્લાહ હોટલ,* *ન્યુ જયુબેલી હોટલ.*
*લેાધાવાડ ચેાક મા સુયઁકાન્ત*
*🌸(૫) વોચ કું. :- અમેરીકન વોચ કું., હીરજી રામજી એન્ડ સન્સ, કામેશ્વર ચત્રભુજ, સોલાર વોચ કું., જગદીશ એન્ડ સન્સ, હરીભાઈ ટી. વ્યાસ, સકરાની વોચ કું., પ્રભાત વોચ કું., રાજકોટ વોચ કું.,*
*ઈબ્રાહીમ ઈસ્માઈલ*,
*ક્રિષ્નપાલ પિતાબર ત્રિવેદી* *વગેરે.*
*🌸(૬) સાયકલ એન્ડ ઈલેકટ્રીક :- મેસર્સ એ.મહેતા કું., ધી લક્કી ઈલેકટ્રીક, નેશનલ ઈલેકટ્રીક, મેસર્સ કલ્યાણજી માધવજી, પ્રતાપ ટ્રેકીંગ, રાજેન્દ્ર બ્રધર્સ, કાઠીયાવાડ મ્યુઝીક સ્ટોર્સ*.
*🌸(૭) કંદોઈ :- નારણજી પિતાંબર, પરસોતમ વાલજી, રાજારામ ત્રિભોવન, રાધા – માધા, રામજી હરીભાઈ, રૂગનાથ નેમચંદ, કપુરચંદ પિતાંબર, ત્રિકમજી જેઠાભાઈ, વ્રજલાલ જેઠાભાઈ, લક્ષ્મીચંદ, દવે સ્વીટ માર્ટ, હલવાઈ પ્રેમચંદ પરસોતમ, ચત્રભુજ ગોરધન, લાબેલા ગાંઠીયા , ગરેડીયાકુવા રાેડ પર રધુવીર ભજીયા*
*લેાધાવાડ ચેાક*
*વરીયા ફરસાણ ભજીયા* *ગોરધન ડાયાભાઈ, ધનજી રાઘવજી, શકિત સ્વીટ માર્ટ.*
*લેાહાણાપરા મા સાૈરાષ્ટ્ સ્વીટ માટઁ,ન્યુ ભારત સ્વીટ માટઁ*
*🌸(૮) કંસારા :- પરસોતમ મકનજી, તુલસીદાસ ચતુરદાસ, છગનલાલ કુંવરજી, ખેતસી જગજીવન,*
*🌸(૯) રાજકોટ ફોટો ડિલર એસોસીએશન :- પ્રમુખ રા.રા. શ્રી પી.એમ. જોષી, સેક્રેટરી ભાનુભાઈ જી. જોષી, જોષી સ્ટુડિયો, સોલંકી સ્ટુડિયો, ન્યુ સોલંકી કેપીટલ, રમેશ, વોર્સ એન્ડ ટ્રેડીંગ કંપની સ્ટુડિયો.*
*🌸(૧૦) મોટર ટ્રેડીંગ કંપની :- માલવીયા બ્રધર્સ, વોરા બ્રધર્સ, કાઠીયાવાડ લી.,*
*મહેન્દ્ર એન્ડ કુાં*, *ધી પોરબંદર ટ્રેડીંગ કું., મહેતા બ્રધર્સ, અબ્દુલ રહેમાન બ્રધર્સ, વેસ્ટર્ન મોટર વી., રોયલ મોટર લી. (૧૯૩૫) (હાલ રોયલ મોટર માર્ટ, યાજ્ઞિક રોડ),*
*લાઠીયા મેાટર ગેરેજ(ગેાંડલરેાડ)*
*પ્રભાત મોટર સ્ટોર્સ (જામનગર), બોમ્બે મોટર, રોયલ મોટર કાર કંપની (જેતપુર)*
*મનજી નથુભાઈ એન્ડ કં*
*🌸(૧૧) ડોકટર્સ :- કે.એન. બામ, એચ.એમ. છાયા, એચ.પી. છાયા, આર.ડી. દવે, ડી.એન. ધોળકીયા, ડી.એન.દોશી, સી.જે. ગોહીલ, મીસ ટી.બી. જાદવ, ટી.એન. જોબનપુત્રા, એસ.એલ. જોબનપુત્રા, પી.બી. કટરેચા, સી.ટી.કામદાર, એમ.ટી.કામદાર, જાનકીબાઈ પી., અબ્દુલ લાજી, કે.એમ. મંકોડી, એ.પી. મહેતા, કે.એન.મહેતા, જી.આઈ.ઓમી, કે.જી.સંઘવી, શ્રી રાવ, બલ્લુભાઈ સી.શાહ, એમ.એલ. શાહ, આર.એલ. શાહ, ટી.એમ. શાહ, ડી.કે.શેખ, એસ.પી.શુકલ, એ.બી. ઉદાણી, રાવબહાદુર ટી.એન. વકીલ, ડી.વી. વિભાકર, જે.વી. વોરા, એન. એમ. મોહી, ડી.પી. ધુપલીયા, શ્રીમતી થોમસ, કે.એમ. માંકડ, એમ.જી. વસાવડા, કે.ટી.શાહ, બી.આર. વરીયાવાળા, શ્રી રાવ, જે.કે. શાહ, સી.જે. શાહ, એમ.વી.બધેકા, એન.ડી.મહેતા, શ્રી રાવ, ટી.એસ. ત્રિવેદી, આર. સી. માંકડ, એન.આર. શુકલ, જે.જે.શુકલ, આઈ.કે. મારૂ.*
*(૧૨) *🌸સિનેમા 😗
*ગેસ્ફોર્ડ, પ્રહલાદ,અેનેકસી હરીશ્ચંદ્ર, ક્રિષ્ના,સરુઆત ની ત્યાર બાદ નિલકંઠ, ડીલકસ,ઊષા,ગિરનાર, ગેલેક્સી ટોકીઝ*.
*🌸 એક સમયે જુની કાપડમિલ રાજકોટના અર્થતંત્રનું હૃદય ગણાતી..! પારસી બાવાની કંપની એ તે સમયની મેગા હિટ ફિલ્મ મોગલે આઝમનાં નિર્માણ માટે ફાઇનાન્સ કર્યું હતું.*
*રાજકોટનાં રાજવી લાખાજીરાજ બાપુનાં વખતમાં ૧૯૧૧માં આ કાપડમિલની સ્થાપના થઇ હતી. બાદમાં તેનું લિમિટેડમાં રૂપાંતર કરવામાં આવ્યું હતું.*
*પછીથી આ કાપડમિલ સ્ટેટ હસ્તક આવી હતી. તેનું સ્પીનીંગ ખાતુ પણ ખોલવામાં આવ્યું હતું.* *કાળક્રમે આ કાપડમિલનો વિકાસ થયો હતો. રાજકોટ સ્ટેટને આ કાપડમિલ થકી સારી આવક થતી હતી અને લોકોને પણ આ કાપડમિલ રોજગાર આપતો ઉધોગ સાબિત થઇ હતી. એક સમયે આ કાપડમિલમાં ૪ હજારથી પણ વધારે કામદારો કામ કરતા હતા. એમ કહી શકાય કે, ૪ હજાર પરિવારોનાં ર૦ હજાર જેટલા સભ્યો આ કાપડમિલ ઉપર નભતા હતા. એ સમયે આ કાપડમિલમાં કોરા ધોએલા લોંગ-કલોથ, દોસુતી, શટીંગ, સાડી, ધોતી વિગેરેનું ઉત્પાદન થતું હતું. અત્યારે જેમ ઓઇલ એન્જિન ઉધોગ અને ઓટો પાર્ટ ઉધોગ રાજકોટનાં અર્થતંત્રનો ધબકાર મનાય છે, તેમ રાજાશાહી યુગમાં આ કાપડમિલ રાજકોટના અર્થતંત્રનું હૃદય ગણાતી હતી*.
*આ કાપડમિલ પોતાના કામદારોને સારી સગવડતા પુરી પાડતી હતી. કામદારોને વિનામુલ્યે દવા આપતું દવાખાનું કાપડમિલના કમ્પાઉન્ડમાં જ હતું. ડો.અરદેશજી મહેતાએ સમયે આ દવાખાનામાં તબીબ તરીકે સેવા આપતા હતા.*
*કાપડમિલ નામે રાજકોટ સ્પીનિંગ એન્ડ વીવીંગ મીલ્સ લિમીટઙ્ખડનું સંચાલન બાદમાં મેસર્સ શાપુરજી પાલનજી એન્ડ એન્ડ કંપનીએ સંભાળ્યું હતું. પારસી બાવાની આ એ કંપની છે, જેણે એ સમયની મેગા હિટ ફિલ્મ મોગલે આઝમનાં નિર્માણ માટે ફાઇનાન્સ કર્યું હતું. સમય જતા આ કાપડમિલની માલિકી અને સંચાલન કેન્દ્ર સરકારનાં ટેક્ષટાઇલ કોર્પોરેશન દ્વારા સંભાળવામાં આવ્યું હતું. પરંતુ આ કાપડમિલના જે તે વખતનાં સંચાલકોની અણ આવડતનાં કારણે કાપડમિલની પડતી શરૂ થઇ. રાજાશાહી યુગમાં ફુલી-ફાલી લોકો માટે રોજગારીનું સાધન બનેલી આ કાપડમિલ પ્રજાતત્રનાં નવાબોએ એવી તે રોળી ટોળી નાખી કે*,
*આ કાપડમિલ સતત ખોટ કરવા લાગી. સ્વૈચ્છિક vનિવૃતિ યોજનાનાં માધ્યમથી કામદારોને છુટા કરવામાં આવ્યા. ૧૯૨રનાં વર્ષ આસપાસ આ કાપડમિલ બંધ થઇ ગઇ. આ . કાપડમિલ બંધ થતા કામદારોના રોજગારી ઝૂંટવાતા તેમનાં પરિવારના સભ્યો ગુજારો મુશ્કેલ થઇ ગયો હતો, કામદારો માટે અત્યંત વિકટ સ્થિતિ ઉભી થઇ જતાં કેટલાક કામદારોએ તો આપદ્યાત કરી લીધા હતા, તો કેટલાક વ્યસનનાં રવાડે ચડી જઈ બરબાદ થઇ ગયા હતાં. બીજી બાજુ કાપડમિલ બંધ થઇ ગયાં બાદ તેની મશીનરી વેંચી નાખવામાં આવી હતી.*
Category: भारत के भव्य नगर – Bharat ke Nagar
विक्रमदित्य
दिल्ली में पुराना किला मार्ग का नाम महाराजा हेम चंद्र विक्रमदित्य घोषित किया जाये ।
इसी किले में महाराजा हेमचन्द्र विक्रमदित्य को 7 अक्टूबर 1556 में उन्हें विधिवत मंत्रोचार और विक्रमदित्य की उपाधि से भारत का राजा घोषित किया गया था । हेमचन्द्र ने राजा बनने से पूर्व ग्वालियर, बिहार ,बंगाल, पूर्वी उत्तर प्रदेश , मध्य प्रदेश ,आगरा और दिल्ली के सूबेदार तादी बेग खान को 6 अक्टूबर 1556 को हराया था और अगले दिन उसका राज्याभिषेक पुराने किले में हुआ था । लेकिन विकृत इतिहासकारों ने कभी सच को सामने नही आने दिया । इस लेख के अंश विद्वान इतिहासकार गुंजन अग्रवाल की पुस्तक महाराजा हेमचन्द्र विक्रमदित्य एक विस्मृत अग्रदूत से लिए गए है ।
मार्ग का नाम बदलने के लिए आप अपने पत्र अध्यक्ष नई दिल्ली नगर पालिका को पत्र लिखने चाहिए । यहाँ की सांसद श्रीमती मीनाक्षी लेखी है ।
વીરપુર
ગુજરાતની અંદર આવેલ સૌરાષ્ટ્રમાં ગોંડલની પાસે વીરપુર કરીને એક પવિત્ર યાત્રાધામ આવેલુ છે જે ગુજરાતમાં ખુબ જ પ્રસિદ્ધ છે. અહીંયા જલારામ બાપાનું મંદિર આવેલ છે જેમના દર્શન કરવા માટે લોકો દૂર દૂરથી આવે છે. આ યાત્રાધામ જુનાગઢથી માત્ર 50 કિ.મી.ના અંતરે આવેલ છે.
જલારામ બાપાનો જન્મ વિક્રમ સંવંત 1856માં 4-11-1799માં સોમવારને દિવસે થયો હતો. જલારામના પિતા એક વેપારી હતાં અને જલાને પણ થોડુક જ ભણાવવા માટે એક ગામડાની સ્કુલમાં દાખલ કર્યા હતાં. પરંતુ તેમનું મન ભણવામાં જરાયે લાગતું ન હતું તેમનું ધ્યાન સાધુ સંતોમાં વધારે પરોવાયેલુ રહેતું હતું. એવું કહેવાય છે કે તેમને ત્યાં એક સમયે એક મહાન સંત આવ્યાં હતાં અને તેમણે જલાની માતાને કહ્યું કે મારે તમારા પુત્રના દર્શન કરવા છે. જલાએ ત્યાં આવીને મહારાજને પ્રણામ કર્યા અને તેમને રામનામનો એક મંત્ર આપ્યો અને પોતે ત્યાંથી વિદાય લઈ લીધી. ત્યાર બાદ જલો ચાલતાં, બેસતાં, ઉઠતાં અને ફરતાં સીતારામના નામનો જ જપ કરતો હતો.
ત્યાર બાદ લગ્નને યોગ્ય તેમની ઉંમર થતાં આટકોટના પ્રાગજી સોમૈયાની પુત્રી વીરબાઈ સાથે તેમના લગ્ન થયાં. વીરપુરમાં તેઓ તેમની પત્ની સાથે સાધુસંતોની સેવા કરતાં અને ત્યાં થઈને નીકળતા દરેક માણસને ભોજન આપતાં. તેઓ સમાનભાવે દરેકની સેવા કરતાં તેથી લોકો તેમને જલારામ કહેવા લાગ્યા.
ભગવાન તેમની કસોટી કરવા માટે એક વખત વૃદ્ધ સાધુનું રૂપ લઈને આવ્યાં હતાં અને તેમણે તેમની પાસે તેમની પત્ની વીરબાઈની માંગણી કરી હતી. જલારામે સાધુની સેવા કરવા માટે પ્રેમથી તેમની પત્નીને સાધુને આપી દિધી હતી. પરંતુ બાદમાં ભગવાને પ્રસન્ન થઈને વીરબાઈ પાસે પ્રસાદી રૂપે ધોકો અને જોળી મુકતાં ગયાં. આજે પણ આ ધોકો અને જોળી તે મંદિરની અંદર છે. જે લોકો આજે અહીંયા દર્શન કરવા માટે આવે છે તેઓ મંદિરની અંદર રાખેલ આ ધોકા અને જોળીના દર્શન પણ અવશ્ય કરે છે. આજે અહીંયા જે લોકો આવે છે તેઓ તેમનો પ્રસાદ લઈને જ જાય છે. એવું કહેવાય છે કે તેમને ત્યાં અનાજનો ભંડાર ક્યારેય પણ ખુટતો નથી. અને ચોવીસ કલાક સુધી રસોડુ ચાલે છે.
વીરપુર જવા માટે અમદાવાદ તેમજ રાજકોટથી કેટલીય સરકારી બસો મળી રહે છે. તેમજ ખાનગી વાહન દ્વારા પણ જઈ શકાય છે. તે ઉપરાંત આખા ગુજરાતના કોઈ પણ સ્થળેથી સરળતાથી બસો મળી રહે છે.
સદાવ્રતના સ્વામી: જલારામ બાપા
સં.૧૮૫૬ના કારતક સુદ સાતમને સોમવારે તા.૪-૧૧-૧૭૯૯ના રોજ વીરપુરમાં લોહાણા ગૃહસ્થને ધેર રાજબાઈમાતાની કૂખે જન્મેલા જલારામના મુખે માત્ર પાંચ વર્ષની ઉંમરે રામરામ સીતારામનો મંત્ર હતો. પિતા વેપારી હતા, ગામમાં એમની નાનકડી હાટડી હતી. વેપારીના દીકરાએ ખપ જોગું ભણવું તો પડે જ એટલે પિતાએ એને ગામઠી નિશાળમાં ભણવા મૂકયો. પણ બાળક જલારામનું ચિત્ત ભણવાગણવા કરતાં સાધુ-સંતો તરફ વધારે. સાધુને જુએ કે એનો હાથ પકડી એ એને ધેર જમવા તેડી લાવે.
એમ કરતાં જલારામ ચૌદ વરસનો થયો. પિતાએ એને જનોઈ દીધી અને આટલું ભણતર બસ છે કહી નિશાળમાંથી ઉઠાડી લઈ પોતાની નાનકડી હાટડીએ બેસાડી દીધો. પિતાને બીક હતી કે દીકરાનું મન સાધુ-સંતો તરફ ઢળેલું છે, તેથી એ સાધુ તો નહીં થઈ જાય ને? એટલે એને સંસારમાં બાંધવા એમણે એનું સગપણ કરી નાખ્યું. કિશોર જલારામને આ ગમ્યું નહીં. તેણે નમ્રતાથી પિતાને કહ્યું, ‘ તમે મને સંસારની ઘટમાળમાં શા સારુ જૉડો છો? મારે તો ભગવાનની ભકિત કરવી છે.’
ત્યારે પિતાએ અને કાકા વાલજીએ એને સમજાવ્યો કે ભાઈ, ગૃહસ્થાશ્રમને તું હીણો ન સમજ! ઘર બાંધીને બેઠા હોઈએ તો કો’ક દહાડો આપણે ધેર કોઈને પાણી પાઈએ, કોઈને રોટલો ખવડાવીએ, વળી ચકલાં-કબૂતરને ચણ નાખીએ. એ પુણ્ય ઓછું નથી. અરે, ઘરમાં કીડી-મકોડી કણ ખાય એનું યે પુણ્ય લાગે!’ ખવડાવવાની વાત જલારામના મનમાં વસી ગઈ. અને સોળ વરસની ઉંમરે આટકોટ ગામના પ્રાગજી ઠક્કરની દીકરી વીરબાઈ સાથે જલારામનાં લગ્ન થઈ ગયાં.
જલારામને મન સંસાર સાધુની સેવા માટે હતો. વીરપુર ગામ જૂનાગઢના માર્ગ પર હતું. તેથી અવાર-નવાર સાધુ-સંતો અહીં રોકાતા. સાધુડો જૉયો કે જલારામનું રૂંવેરૂંવું હર્ષથી નાચવા લાગતું. સાધુ-સંતોને એ ધેર જમવા તેડી લાવે કે દુકાનમાંથી એમને સીધું-પાણી આપે, વસ્તુ જૉઈએ તો વસ્તુ આપે. આથી પિતાએ તેને ઘરથી જુદો કરી નાખ્યો. હવે જલારામ કાકા વાલજીની દુકાને બેસવા લાગ્યો. એકવાર દશ-બાર સાધુઓ કાકાની દુકાને આવી ચડયા. જલારામે એમને તાકામાંથી ફાડીને દશ હાથ પાણકોરું આપ્યું, પછી દાળ-ચોખા, લોટ-ગોળનું પોટલું અને ઘીનો લોટો લઈ પોતે જ એ સાધુઓની સાથે ચાલ્યો.
હવે દુકાનમાંથી એનું ચિત્ત ઠી ગયું. એકાએક એના મનમાં જાત્રાએ જવાનો સંકલ્પ થયો. જલારામ જાત્રા પર નીકળી પડયા. તે વખતે તેમની ઉંમર માત્ર સત્તર વર્ષની હતી. સકળ તીર્થનાં દર્શન કરી દોઢ-બે વર્ષે એ ધેર પાછા આવ્યા, ત્યારે ગામે ધામધૂમથી એમનું સામૈયું કર્યું. જાત્રાએથી આવ્યા પછી જલારામ ભોજા ભગતનાં દર્શને ગયા. જુગજુગની ઓળખાણ જાગી પડી અને જલારામ ભોજા ભગતનાં પગમાં પડયા ને એમને ગુરુ તરીકે સ્વીકાર્યા. ગુરુએ કંઠી બાંધી રામમંત્ર આપ્યો. બેઉં પતિ-પત્ની રામનામ લે અને કાયાતૂટ મજૂરી કરે. સાંજે જે દાણો મળે તે માથે ચકીને ધેર લાવે. હવે ભગતે ગુરુચરણે પ્રાર્થના કરી, ‘મહારાજ, મારે સદાવ્રત બાંધવું છે, આપની આજ્ઞા માગું છું.’ ગુરુએ પ્રસન્ન થઈ ભગતના માથે હાથ મૂકી કહ્યું, ‘મન કરમ વચને કરી નિજ ધર્મ આદરી દાતાભોકતા હરિ એમ રહેવું.’ તેમણે સદાવ્રતની શરૂઆત કરી. (સં. ૧૮૭૬ મહાસુદ બીજ).
દિવસે દિવસે સંતસાધુ અને જાત્રાળુઓની સંખ્યા વધતી જતી હતી. સંઘરેલો દાણો ખલાસ થઈ ગયો હતો, અને આતિથ્યમાં તકલીફ પડતી હતી. વીરબાઈએ ભગતને બોલાવી પોતાના માવતરના ઘરની સોનાની સેર ડોકમાંથી ઉતારી તેમની સામે ધરી દીધી. ભગતે પત્નીના દાગીના વેચી સાધુઓને રોટલા ખવડાવ્યા. વીરપુરમાં હરજી નામે એક દરજી રહે. એને પેટમાં કંઈ દરદ હતું. હરજીએ કહ્યું, ‘હે જલા ભગત! મારા પેટનું દરદ મટે તો સદાવ્રતમાં પાંચ માપ દાણા દઈશ!’ બન્યું એવું કે એ જ દિવસથી હરજીનું દરદ ઓછું થતું ગયું અને આઠ દિવસમાં એ સાવ સાજૉ થઈ ગયો. પાંચ માપ દાણા ભગતના પગમાં મૂકી એ એમને પગે લાગ્યો ને બોલ્યો,‘બાપા, તમે મને સાજૉ કર્યો!’
ભગતની આ પહેલી માનતા. ત્યારથી તેઓ‘બાપા’નું બિરુદ પામ્યા. એક દિવસ બપોરે એક વૃદ્ધ સાધુ ‘નારાયણ! નારાયણ! નારાયણ!’ કરતા જગ્યામાં આવી ભા. વૃદ્ધ સાધુએ કહ્યું, ‘આ શરીર ખૂબ જીર્ણ થયું છે, કોઈ ચાકરી કરે એવું જૉઈએ છે.’ જલારામ બાપા કહે, ‘ તો હું આપની સેવા કરું!’ વૃદ્ધ સાધુએ કહ્યું, ‘હ્! તારી સ્ત્રીને મારી સેવા કાજે મારી જૉડે મોકલ! અને સાંભળ, એની રાજીખુશીથી એ આવવી જૉઈએ, દબાણથી નહીં!’ વીરબાઈએ તરત કહ્યું, ‘હું હમણાં જ તૈયાર થઈને આવું છું.’
ગામમાં ખબર ફેલાતાં આખું ગામ ભેગું થઈ ગયું. કોઈ બાપાને સમજાવવા લાગ્યું કે વહુનાં દાન ન હોય! વીરબાઈમાને વિદાય આપી બાપા મંદિરમાં જઈ ઠાકોરજીને પગે લાગ્યા. શી ખબર ઠાકોરજી સાથે એમણે શી વાત કરી! પછી બહાર આવી ઓટલા પર માળા ફેરવવા બેઠા. આ તરફ સાધુ વીરબાઈને લઈને ચાલ્યો. બે-ત્રણ માઈલ પર નદી આવી. ત્યાં સાધુ કહે ‘માઇ, મારાં આ ધોકો-ઝોળી સાચવ! હું ઝાડે ફરીને આવું છું.’ આમ કહી સાધુ ઝાડવાં પાછળ અ¼શ્ય થયો. કેટલાક ભરવાડના છોકરાઓએ આ જૉયું. દોડતા જઈ એમણે ગામમાં આ વાત કરી. હવે સૌને સમજાયું કે આ સાધુ કોઈ સાધારણ સાધુ નહીં, પણ ભગતબાપાની પરીક્ષા કરવા આવેલા પરમેશ્વર પોતે હતા! તે દિવસથી એ ઝોળી-ધોકો મંદિરમાં બિરાજે છે અને રોજ સવાર-સાંજે એનું પૂજન થાય છે.
સં.૧૯૩૫ના કારતક વદ નોમ, સોમવારે વીરબાઈમાએ દેહ ત્યાગ કર્યો’. બાપાએ સાત દિવસ સુધી જગ્યામાં અખંડ રામધૂન કરી. બાપાને પણ હવે હરસનો વ્યાધિ સતાવતો હતો. રોજ હજારો ભકતો તેમનાં દર્શન માટે આવતા. બાપાને સંતાનમાં એક દીકરી જમનાબાઈ હતી. જમનાબાઈના દીકરાના દીકરા હરિરામને બાપાએ પોતાના વારસ નીમ્યા હતા. સંવત ૧૯૩૭ મહા વદ દશમે બુધવારે (તા. ૨૩-૨-૧૮૮૧) બાપાએ ભજન કરતાં કરતાં, એકયાશીમા વર્ષે વૈકુંઠવાસ કર્યો. જલારામ બાપાની પાછળ હરિરામે મોટો મેળો કરેલો, મેળામાં એક અજાણ્યો સાધુ આવી ચડયો. બધાને નમસ્કાર કરતો કરતો એ ભંડારઘરમાં ગયો. ત્યાંથી એક લાડુ લઈ તેનો ભૂકો કરી તેણે ચારે દિશાએ વેર્યોને ‘અખૂટ! અખૂટ ભંડાર!’ બોલતો એ કયાં ચાલી ગયો તેની કોઈને ખબર પડી નહીં. આજે બાપાનો ભંડાર અખૂટ છે.
ગુજરાતની અંદર આવેલ સૌરાષ્ટ્રમાં ગોંડલની પાસે વીરપુર કરીને એક પવિત્ર યાત્રાધામ આવેલુ છે જે ગુજરાતમાં ખુબ જ પ્રસિદ્ધ છે. અહીંયા જલારામ બાપાનું મંદિર આવેલ છે જેમના દર્શન કરવા માટે લોકો દૂર દૂરથી આવે છે. આ યાત્રાધામ જુનાગઢથી માત્ર 50 કિ.મી.ના અંતરે આવેલ છે.
જલારામ બાપાનો જન્મ વિક્રમ સંવંત 1856માં 4-11-1799માં સોમવારને દિવસે થયો હતો. જલારામના પિતા એક વેપારી હતાં અને જલાને પણ થોડુક જ ભણાવવા માટે એક ગામડાની સ્કુલમાં દાખલ કર્યા હતાં. પરંતુ તેમનું મન ભણવામાં જરાયે લાગતું ન હતું તેમનું ધ્યાન સાધુ સંતોમાં વધારે પરોવાયેલુ રહેતું હતું. એવું કહેવાય છે કે તેમને ત્યાં એક સમયે એક મહાન સંત આવ્યાં હતાં અને તેમણે જલાની માતાને કહ્યું કે મારે તમારા પુત્રના દર્શન કરવા છે. જલાએ ત્યાં આવીને મહારાજને પ્રણામ કર્યા અને તેમને રામનામનો એક મંત્ર આપ્યો અને પોતે ત્યાંથી વિદાય લઈ લીધી. ત્યાર બાદ જલો ચાલતાં, બેસતાં, ઉઠતાં અને ફરતાં સીતારામના નામનો જ જપ કરતો હતો.
ત્યાર બાદ લગ્નને યોગ્ય તેમની ઉંમર થતાં આટકોટના પ્રાગજી સોમૈયાની પુત્રી વીરબાઈ સાથે તેમના લગ્ન થયાં. વીરપુરમાં તેઓ તેમની પત્ની સાથે સાધુસંતોની સેવા કરતાં અને ત્યાં થઈને નીકળતા દરેક માણસને ભોજન આપતાં. તેઓ સમાનભાવે દરેકની સેવા કરતાં તેથી લોકો તેમને જલારામ કહેવા લાગ્યા.
ભગવાન તેમની કસોટી કરવા માટે એક વખત વૃદ્ધ સાધુનું રૂપ લઈને આવ્યાં હતાં અને તેમણે તેમની પાસે તેમની પત્ની વીરબાઈની માંગણી કરી હતી. જલારામે સાધુની સેવા કરવા માટે પ્રેમથી તેમની પત્નીને સાધુને આપી દિધી હતી. પરંતુ બાદમાં ભગવાને પ્રસન્ન થઈને વીરબાઈ પાસે પ્રસાદી રૂપે ધોકો અને જોળી મુકતાં ગયાં. આજે પણ આ ધોકો અને જોળી તે મંદિરની અંદર છે. જે લોકો આજે અહીંયા દર્શન કરવા માટે આવે છે તેઓ મંદિરની અંદર રાખેલ આ ધોકા અને જોળીના દર્શન પણ અવશ્ય કરે છે. આજે અહીંયા જે લોકો આવે છે તેઓ તેમનો પ્રસાદ લઈને જ જાય છે. એવું કહેવાય છે કે તેમને ત્યાં અનાજનો ભંડાર ક્યારેય પણ ખુટતો નથી. અને ચોવીસ કલાક સુધી રસોડુ ચાલે છે.
રાજકોટથી લગભગ 52 કિમીના અંતરે આવેલું વીરપુર ભલે નાનું ગામ હોય પરંતુ વિશ્વભરમાં પ્રખ્યાત છે. વીરપુરની ખ્યાતિનું કારણ તેમાં આવેલું પૌરાણિક જલારામ મંદિર છે. દર વર્ષે લાખો ભક્તો અહીં જલારામ બાપાના દર્શન કરવા આવે છે. જલારામ બાપાના મંદિર અને જલારામ બાપાના જીવન વિશે કેટલીક એવી વાતો છે જે તેમના ભક્તો પણ નથી જાણતા.જલારામ બાપાનો જન્મ દિવાળીના એક અઠવાડિયા પછી 4 નવેમ્બર 1856ના રોજ વીરપુરમાં થયો હતો. જલાલરામ બાપા પોતે ભગવાન શ્રી રામના પ્રખર ભક્ત હતા અને તેમણે પોતાનું સમગ્ર જીવન લોકોની સેવામાં સમર્પિત કર્યું હતું.
તેમનો જન્મ લોહાણા કુળમાં થયો હતો અને તેમના પિતાનું નામ પ્રધાન ઠક્કર અને માતાનું નામ રાજબાઈ ઠક્કર હતું. જલારામ બાપાને શરૂઆતથી જ સાંસારિક જીવન જીવવામાં રસ નહોતો. બાળપણથી જ ભગવાન રામના પરમ ભક્ત જલારામ બાપા યાત્રિકો, સાધુ-સંતોની સેવામાં વ્યસ્ત હતા. તેઓ તેમના પિતાના વ્યવસાયથી દૂર રહેતા હોવાથી તેમના કાકા વાલજીભાઈએ જલારામ બાપા અને તેમની પત્ની વીરબાઈને તેમના ઘરે રહેવાની મંજૂરી આપી હતી. જલારામ બાપાના લગ્ન 16 વર્ષની ઉંમરે વીરબાઈ સાથે થયા હતા.
18 વર્ષની ઉંમરે, પવિત્ર હિન્દુ તીર્થસ્થળોની મુલાકાત લીધા પછી, બાપા ભોજન ભગતના શિષ્ય બન્યા. ભગતે બાપાને પોતાના શિષ્ય તરીકે સ્વીકાર્યા અને તેમને ગુરુ મંત્ર અને જપ માલા પણ આપી. ગુરુના આશીર્વાદથી, બાપાએ સદાવ્રત કેન્દ્ર શરૂ કર્યું, જ્યાં કોઈપણ ઋષિ, સંત અને જરૂરિયાતમંદ ગમે ત્યારે આવીને જમી શકે. વીરપુરના જલારામ મંદિરમાં આજે પણ ભક્તોને મફત ભોજન આપવાની પરંપરા ચાલુ છે. એક દિવસ એક સાધુએ જલારામ બાપાને રામજીની મૂર્તિ આપી અને કહ્યું કે થોડા દિવસોમાં હનુમાનજી તેમને મળવા આવશે. જલારામ બાપાએ પોતાના ઘરમાં રામજીની મૂર્તિ સ્થાપિત કરી અને થોડા દિવસોમાં જ જમીનમાંથી હનુમાનજી પ્રગટ થયા.
તેમની સાથે સીતામાતા અને લક્ષ્મણની મૂર્તિઓ પણ દેખાઈ. એવું માનવામાં આવે છે કે જલારામ બાપાના ઘરે જ્યાં અનાજ રાખવામાં આવે છે તે આ ચમત્કારને કારણે અનાજ ક્યારેય સમાપ્ત થતું નથી. તે અતૂટ બની ગયું છે. આ ચમત્કાર પછી જલારામ બાપાની સાથે ગામના બીજા ઘણા લોકો લોકસેવાના કાર્યમાં જોડાયા. પરંપરા મુજબ ગુણાતીતાનંદ સ્વામી એક વખત જૂનાગઢથી આવતા સમયે વીરપુર રોકાયા હતા. જલારામ બાપાએ તેમની એટલી સારી સેવા કરી કે સ્વામી તેમનાથી પ્રસન્ન થયા અને તેમને આશીર્વાદ આપ્યા કે તેમની ખ્યાતિ દેશ-વિદેશમાં ફેલાય અને વીરપુર એક મહાન તીર્થધામ બનશે. ભગવાનના અવતાર તરીકે જલારામ બાપાની ખ્યાતિ ફેલાઈ.
જલારામ બાપા વીરપુર આવતા તમામ લોકોને તેમની જાતિ, ધર્મ પૂછ્યા વગર ભોજન કરાવતા હતા. વીરપુરમાં આજે પણ આ પ્રથા ચાલુ છે. એકવાર હરજી નામના દરજીને પેટમાં સખત દુખાવો થયો અને તે મદદ માટે જલારામ બાપા પાસે ગયો. બાપાએ ભગવાનને પ્રાર્થના કરી અને હરજીનું દુઃખ દૂર થયું. તેઓ બાપાના ચરણોમાં પડ્યા અને તેમને પહેલીવાર ‘જલારામ બાપા’ કહીને સંબોધ્યા. ત્યાર બાદ લોકો પોતાના રોગો અને કષ્ટોમાંથી મુક્તિ મેળવવા જલારામ બાપા પાસે આવવા લાગ્યા. બાપા તેમના માટે રામના નામે પ્રાર્થના કરશે અને ચમત્કાર થશે. હિન્દુ અને મુસ્લિમ બંને જલારામ બાપાના શિષ્ય બન્યા. જલારામ બાપાનું ધ્યાન કરનારા ભક્તોને આજે પણ તેમના પરચા મળે છે.
એવું કહેવાય છે કે એકવાર ભગવાન વૃદ્ધ સંતના રૂપમાં જલારામ બાપાને મળ્યા અને તેમને વીરબાઈને તેમની સેવા કરવા મોકલવા કહ્યું. જલારામ બાપાએ તેમની પત્નીની પરવાનગી લીધી અને તેમને સાધુની સાથે આવવા કહ્યું. થોડીવાર ચાલ્યા પછી સંતે વીરબાઈને તેમની રાહ જોવા કહ્યું. તેણે ઘણી વાર રાહ જોઈ પણ સંત દેખાયા નહિ. તેના બદલે તે અફવા હતી કે તે તેની આતિથ્યની કસોટી હતી. અદ્રશ્ય થતાં પહેલાં, સંતે વીરબાઈને લાકડી અને ટાટ આપ્યો. વીરબાઈએ જલારામ બાપાને આખી વાર્તા સંભળાવી અને તેમને લાકડી અને થેલી આપી. આજે પણ તે વીરપુરના જલારામ મંદિરમાં પ્રદર્શિત થાય છે.
વીરપુરમાં હવે જ્યાં મંદિર આવેલું છે તે એક સમયે જલારામ બાપાનું કાર્યસ્થળ હતું. આ ખરેખર એક ઘર છે જેમાં જલારામ બાપા તેમના જીવનકાળ દરમિયાન રહેતા હતા. આ ઘરમાં જલારામ બાપાના સામાન સાથે રામ, સીતા, લક્ષ્મણ અને હનુમાનજીની મૂર્તિઓનો સંગ્રહ છે. વાયકા અનુસાર, ભગવાન દ્વારા આપવામાં આવેલ ઝોળી અને દંડ પણ પ્રદર્શિત કરવામાં આવે છે. આ મંદિરનું મુખ્ય આકર્ષણ જલારામ બાપાની બ્લેક એન્ડ વ્હાઇટ તસવીર છે જે તેમના મૃત્યુના એક વર્ષ પહેલા લેવામાં આવી હતી. વર્ષ 2000 થી, આ મંદિરે દાન સ્વીકારવાનું બંધ કરી દીધું છે, તેમ છતાં દરરોજ હજારો ભક્તોને મફત પ્રસાદનું વિતરણ કરવામાં આવે છે. પ્રસાદમાં સવારમાં બાઉન્ડ બૂંદી અને શાકભાજી અને સાંજે ખીચડી-કઢી અને દેશી ઘીનો સમાવેશ થાય છે.
विजय नगर
मुसलमानो के विश्वासघात की एक और सच्ची कहानी।
अंत जरूर पढ़ें, तब पता लगेगा की सांप क्यों नहीं पालना चाहिए।
एक भव्य हिन्दू साम्राज्य जो आज इतिहास की पुस्तकों से है नदारद
वर्तमान में हम्पी शहर के अवशेषों पर एक ऐसा नगर खड़ा है जो अपने प्राचीन समय में अपने वैभवता भव्यता के लिए प्रसिद्द था। हम्पी का पुराना नाम विजयनगर था जिसका अर्थ है विजय का राज्य। 14वी से 16वी सदी तक यह राज्य भारत का सबसे प्रसिद्ध और वैभवशाली नगर था लेकिन आज यह साम्राज्य देश की इतिहास की पुस्तकों से गायब है। तुर्क, अरबो और मुगलों का इतिहास गर्व से लिखने वाले अपने ही देश के इतिहास को गौरवपूर्ण रूप से नहीं लिख पाए।
विजयनगर की स्थापना हरिहर राय ने की थी जो विजयनगर के शक्तिशाली साम्राज्य के प्रथम शासक थे। हरिहर ने 1336 में विजयनगर के हिन्दू साम्राज्य की स्थापना की थी जिसने अगले 300 से अधिक वर्षो तक दक्षिण भारत में हिन्दूओ का अधिपत्य बनाये रखा।
विजयनगर की स्थापना हरिहर राय प्रथम ने की थी। इसके लिए ब्राह्मण आचार्य व तत्कालीन शंकराचार्य स्वामी विद्यारण्य माधवाचार्य ने उनकी सहायता की थी। मालिक काफूर नामक मुस्लिम सेनापति ने हरिहर राय और बुक्का राय नामक दो भाइयो को मुस्लिम बना दिया था जिन्हें स्वामी विद्यारण्य ने शुद्धि के पश्चात वापिस हिन्दू बनाया। ये दोनों भाई आगे चलकर एक महान साम्राज्य के संस्थापक बने।
हरिहर बुक्का राय के गुरु स्वामी विद्यारण्य “माधवाचार्य” जी एक बार भ्रमण करते हुए ऐसे स्थान पर पहुंचे जहां पर एक कुत्ता खरगोश पर झपट रहा था पर एक स्थान पर पहुँच कर खरगोश ने उल्टा कुत्ते पर झपट्टा मारा और फिर उसका पीछा करते हुए पाया। उन्होंने ध्यान लगा कर पाया कि यह जगह एक शक्तिपीठ है, एक सीमित परिधि से पहले कुत्ता खरगोश के पीछे भाग रहा था परन्तु एक परिधि के अंदर आते ही खरगोश ने पलट कर कुत्ते पर वार कियाl स्वामी माधवाचार्य जी ने उसी स्थान पर विजयनगर की स्थापना का संकल्प लिया।
सबसे शक्तिशाली हिन्दू साम्राज्य
हरिहर राय और उसके भाई बुक्कराय ने मिल कर विजयनगर साम्राज्य को एक समृद्धशाली हिन्दू राज्य बनाया l 1356 में हरिहर राय प्रथम के स्वर्गवास के बाद बुक्क राय प्रथम विजयनगर साम्राज्य के राजा बने, इन्होने भी 20 वर्ष शासन किया। इसके पश्चात देवराय प्रथम, देवराय द्वितीय और वीरुपाक्ष द्वितीय ने विजयनगर साम्राज्य को एक नयी दिशा दी और इस्लामी आक्रान्ताओं से दक्षिण प्रदेश को बचाए रखाl
विजयनगर के सबसे प्रसिद्ध शासक
तुंगभद्रा नदी के किनारे बसा दक्षिण भारत का सबसे सुन्दर नगर विजयनगर तब और जगमगा उठा था जब 1509 ई में शासन की बागडौर कृष्णदेव राय के हाथ में आई। कृष्णदेव राय को बाबर ने भी अपनी आत्मकथा ‘तुजुक-ऐ-बाबरी’ में तत्कालीन भारत का सबसे शक्तिशाली राजा बताया है।
राजा कृष्णदेव राय के दरबार में तेलुगु के 8 सर्वश्रेष्ठ कवि रहते थे जिन्हें अष्ट दिग्गज कहते थे वही उनके सबसे बुद्धिमान दरबारी थे तेनालीराम जिनकी बुद्धिमानी के किस्से आज भी प्रसिद्ध है। राजा कृष्णदेव राय ने कोंकण से लेकर आंध्र समेत पुरे दक्षिण भारत पर अपना अधिपत्य जमा लिया था इसलिए उन्हें त्रि-समुद्राधिपति की उपाधि मिली थी।
.
विजयनगर का पतन
कृष्णदेव राय की मृत्यु के साथ ही विजयनगर का पतन प्रारम्भ हो चूका था। परन्तु वास्तविक पतन 1565 में हुआ जब 5 मुस्लिम राज्यों ने आदिलशाह के नेतृत्व में जिहाद का नारा देकर विजयनगर पर धावा बोल दिया। उस समय रामराय विजयनगर के शासक थे जिन्होंने 2 मुस्लिम भाइयो को गोद लिया हुआ था।
मुस्लिम सेनाओं के आक्रमण के बाद हुए भयंकर युद्ध में विजयनगर लगभग जीत ही चुका था की एन समय पर रामराया के दोनों दत्तक मुस्लिम पुत्रो ने रामराया पर पीछे से वार कर दिया और उनकी हत्या कर दी। रामराया की हत्या के बाद मुस्लिम सेनाओं ने रामराया की सेना में भयंकर मारकाट मचा दी। जिसके बाद 3 दिनों तक मुस्लिम फौजों ने विजयनगर में घुस कर एक एक पुरुष महिला बच्चे की हत्या कर दी थी।
वर्तमान में हम्पी शहर इसी विजयनगर के अवशेषों पर खड़ा है जहाँ विजयनगर के खँडहर आज भी उस प्राचीन इतिहास की याद दिलाते है विजयनगर हम्पी के ये अवशेष यूनेस्को की विश्व धरोहर सूचि में शामिल है
महाभारत में वर्णित ये पेंतीस नगर आज भी मौजूद हैं!!!!!
महाभारत में वर्णित ये पेंतीस नगर आज भी मौजूद हैं!!!!!
🔸🔸🔹🔸🔸🔹🔸🔸🔹🔸🔸🔹🔸🔸🔹🔹🔹
भारत देश महाभारतकाल में कई बड़े जनपदों में बंटा हुआ था। हम महाभारत में वर्णित जिन 35 राज्यों और शहरों के बारे में जिक्र करने जा रहे हैं, वे आज भी मौजूद हैं। आप भी देखिए।
- गांधार👉 आज के कंधार को कभी गांधार के रूप में जाना जाता था। यह देश पाकिस्तान के रावलपिन्डी से लेकर सुदूर अफगानिस्तान तक फैला हुआ था। धृतराष्ट्र की पत्नी गांधारी वहां के राजा सुबल की पुत्री थीं। गांधारी के भाई शकुनी दुर्योधन के मामा थे।
- तक्षशिला👉 तक्षशिला गांधार देश की राजधानी थी। इसे वर्तमान में रावलपिन्डी कहा जाता है। तक्षशिला को ज्ञान और शिक्षा की नगरी भी कहा गया है।
- केकय प्रदेश👉 जम्मू-कश्मीर के उत्तरी इलाके का उल्लेख महाभारत में केकय प्रदेश के रूप में है। केकय प्रदेश के राजा जयसेन का विवाह वसुदेव की बहन राधादेवी के साथ हुआ था। उनका पुत्र विन्द जरासंध, दुर्योधन का मित्र था। महाभारत के युद्ध में विन्द ने कौरवों का साथ दिया था।
- मद्र देश👉 केकय प्रदेश से ही सटा हुआ मद्र देश का आशय जम्मू-कश्मीर से ही है। एतरेय ब्राह्मण के मुताबिक, हिमालय के नजदीक होने की वजह से मद्र देश को उत्तर कुरू भी कहा जाता था। महाभारत काल में मद्र देश के राजा शल्य थे, जिनकी बहन माद्री का विवाह राजा पाण्डु से हुआ था। नकुल और सहदेव माद्री के पुत्र थे।
- उज्जनक👉 आज के नैनीताल का जिक्र महाभारत में उज्जनक के रूप में किया गया है। गुरु द्रोणचार्य यहां पांडवों और कौरवों की अस्त्र-शस्त्र की शिक्षा देते थे। कुन्ती पुत्र भीम ने गुरु द्रोण के आदेश पर यहां एक शिवलिंग की स्थापना की थी। यही वजह है कि इस क्षेत्र को भीमशंकर के नाम से भी जाना जाता है। यहां भगवान शिव का एक विशाल मंदिर है। कुछ विशेषज्ञ मानते हैं कि यह शिवलिंग 12 ज्योर्तिलिंगों में से एक है।
- शिवि देश👉 महाभारत काल में दक्षिण पंजाब को शिवि देश कहा जाता था। महाभारत में महाराज उशीनर का जिक्र है, जिनके पौत्र शैव्य थे। शैव्य की पुत्री देविका का विवाह युधिष्ठिर से हुआ था। शैव्य एक महान धनुर्धारी थे और उन्होंने कुरुक्षेत्र के युद्ध में पांडवों का साथ दिया था।
- वाणगंगा👉 कुरुक्षेत्र से करीब तीन किलोमीटर की दूरी पर स्थित है वाणगंगा। कहा जाता है कि महाभारत की भीषण लड़ाई में घायल पितामह भीष्म को यहां सर-सैय्या पर लिटाया गया था। कथा के मुताबिक, भीष्ण ने प्यास लगने पर जब पानी की मांग की तो अर्जुन ने अपने वाणों से धरती पर प्रहार किया और गंगा की धारा फूट पड़ी। यही वजह है कि इस स्थान को वाणगंगा कहा जाता है।
- कुरुक्षेत्र👉 हरियाणा के अम्बाला इलाके को कुरुक्षेत्र के नाम से भी जाना जाता है। यहां महाभारत की प्रसिद्ध लड़ाई हुई थी। यही नहीं, आदिकाल में ब्रह्माजी ने यहां यज्ञ का आयोजन किया था। इस स्थान पर एक ब्रह्म सरोवर या ब्रह्मकुंड भी है। श्रीमद् भागवत में लिखा हुआ है कि महाभारत के युद्ध से पहले भगवान श्रीकृष्ण ने यदुवंश के अन्य सदस्यों के साथ इस सरोवर में स्नान किया था।
- हस्तिनापुर👉 महाभारत में उल्लिखित हस्तिनापुर का इलाका मेरठ के आसपास है। यह स्थान चन्द्रवंशी राजाओं की राजधानी थी। सही मायने में महाभारत युद्ध की पटकथा यहीं लिखी गई थी। महाभारत युद्ध के बाद पांडवों ने हस्तिनापुर को अपने राज्य की राजधानी बनाया।
- वर्नावत👉 यह स्थान भी उत्तर प्रदेश के मेरठ के नजदीक ही माना जाता है। वर्णावत में पांडवों को छल से मारने के लिए दुर्योधन ने लाक्षागृह का निर्माण करवाया था। यह स्थान गंगा नदी के किनारे है। महाभारत की कथा के मुताबिक, इस ऐतिहासिक युद्ध को टालने के लिए पांडवों ने जिन पांच गांवों की मांग रखी थी, उनमें एक वर्णावत भी था। आज भी यहां एक छोटा सा गांव है, जिसका नाम वर्णावा है।
- पांचाल प्रदेश👉 हिमालय की तराई का इलाका पांचाल प्रदेश के रूप में उल्लिखित है। पांचाल के राजा द्रुपद थे, जिनकी पुत्री द्रौपदी का विवाह अर्जुन के साथ हुआ था। द्रौपदी को पांचाली के नाम से भी जाना जाता है।
- इन्द्रप्रस्थ👉 मौजूदा समय में दक्षिण दिल्ली के इस इलाके का वर्णन महाभारत में इन्द्रप्रस्थ के रूप में है। कथा के मुताबिक, इस स्थान पर एक वियावान जंगल था, जिसका नाम खांडव-वन था। पांडवों ने विश्वकर्मा की मदद से यहां अपनी राजधानी बनाई थी। इन्द्रप्रस्थ नामक छोटा सा कस्बा आज भी मौजूद है।
- वृन्दावन👉 यह स्थान मथुरा से करीब 10 किलोमीटर दूर है। वृन्दावन को भगवान कृष्ण की बाल-लीलाओं के लिए जाना जाता है। यहां का बांके-बिहारी मंदिर प्रसिद्ध है।
- गोकुल👉 यमुना नदी के किनारे बसा हुआ यह स्थान भी मथुरा से करीब 8 किलोमीटर दूर है। कंस से रक्षा के लिए कृष्ण के पिता वसुदेव ने उन्हें अपने मित्र नंदराय के घर गोकुल में छोड़ दिया था। कृष्ण और उनके बड़े भाई बलराम गोकुल में साथ-साथ पले-बढ़े थे।
- बरसाना👉 यह स्थान भी उत्तर प्रदेश में है। यहां की चार पहाड़ियां के बारे में कहा जाता है कि ये ब्रह्मा के चार मुख हैं।
- मथुरा👉 यमुना नदी के किनारे बसा हुआ यह प्रसिद्ध शहर हिन्दू धर्म के लिए अनुयायियों के लिए बेहद प्रसिद्ध है। यहां राजा कंस के कारागार में भगवान श्रीकृष्ण का जन्म हुआ था। यहीं पर श्रीकृष्ण ने बाद में कंस की हत्या की थी। बाद में कृष्ण के पौत्र वृजनाथ को मथुरा की राजगद्दी दी गई।
- अंग देश👉 वर्तमान में उत्तर प्रदेश के गोंडा जिले के इलाके का उल्लेख महाभारत में अंगदेश के रूप में है। दुर्योधन ने कर्ण को इस देश का राजा घोषित किया था। मान्यताओं के मुताबिक, जरासंध ने अंग देश दुर्योधन को उपहारस्वरूप भेंट किया था। इस स्थान को शक्तिपीठ के रूप में भी जाना जाता है।
- कौशाम्बी👉 कौशाम्बी वत्स देश की राजधानी थी। वर्तमान में इलाहाबाद के नजदीक इस नगर के लोगों ने महाभारत के युद्ध में कौरवों का साथ दिया था। बाद में कुरुवंशियों ने कौशाम्बी पर अपना अधिकार कर लिया। परीक्षित के पुत्र जनमेजय ने कौशाम्बी को अपनी राजधानी बनाया।
- काशी👉 महाभारत काल में काशी को शिक्षा का गढ़ माना जाता था। महाभारत की कथा के मुताबिक, पितामह भीष्म काशी नरेश की पुत्रियों अम्बा, अम्बिका और अम्बालिका को जीत कर ले गए थे ताकि उनका विवाह विचित्रवीर्य से कर सकें। अम्बा के प्रेम संबंध राजा शल्य के साथ थे, इसलिए उसने विचित्रवीर्य से विवाह से इन्कार कर दिया। अम्बिका और अम्बालिका का विवाह विचित्रवीर्य के साथ कर दिया गया। विचित्रवीर्य के अम्बा और अम्बालिका से दो पुत्र धृतराष्ट्र और पान्डु हुए। बाद में धृतराष्ट्र के पुत्र कौरव कहलाए और पान्डु के पांडव।
- एकचक्रनगरी👉 वर्तमान कालखंड में बिहार का आरा जिला महाभारत काल में एकचक्रनगरी के रूप में जाना जाता था। लाक्षागृह की साजिश से बचने के बाद पांडव काफी समय तक एकचक्रनगरी में रहे थे। इस स्थान पर भीम ने बकासुर नामक एक राक्षक का अन्त किया था। महाभारत युद्ध के बाद जब युधिष्ठिर ने अश्वमेध यज्ञ किया था, उस समय बकासुर के पुत्र भीषक ने उनका घोड़ा पकड कर रख लिया था। बाद में वह अर्जुन के हाथों मारा गया।
- मगध👉 दक्षिण बिहार में मौजूद मगध जरासंध की राजधानी थी। जरासंध की दो पुत्रियां अस्ती और प्राप्ति का विवाह कंस से हुआ था। जब भगवान श्रीकृष्ण ने कंस का वध किया, तब वह अनायास ही जरासंध के दुश्मन बन बैठे। जरासंध ने मथुरा पर कई बार हमला किया। बाद में एक मल्लयुद्ध के दौरान भीम ने जरासंध का अंत किया। महाभारत के युद्ध में मगध की जनता ने पांडवों का समर्थन किया था।
- पुन्डरू देश👉 मौजूदा समय में बिहार के इस स्थान पर राजा पोन्ड्रक का राज था। पोन्ड्रक जरासंध का मित्र था और उसे लगता था कि वह कृष्ण है। उसने न केवल कृष्ण का वेश धारण किया था, बल्कि उसे वासुदेव और पुरुषोत्तम कहलवाना पसन्द था। द्रौपदी के स्वयंवर में वह भी मौजूद था। कृष्ण से उसकी दुश्मनी जगजाहिर थी। द्वारका पर एक हमले के दौरान वह भगवान श्रीकृष्ण के हाथों मारा गया।
- प्रागज्योतिषपुर👉 गुवाहाटी का उल्लेख महाभारत में प्रागज्योतिषपुर के रूप में किया गया है। महाभारत काल में यहां नरकासुर का राज था, जिसने 16 हजार लड़कियों को बन्दी बना रखा था। बाद में श्रीकृष्ण ने नरकासुर का वध किया और सभी 16 हजार लड़कियों को वहां से छुड़ाकर द्वारका लाए। उन्होंने सभी से विवाह किया। मान्यता है कि यहां के प्रसिद्ध कामख्या देवी मंदिर को नरकासुर ने बनवाया था।
- कामख्या👉 गुवाहाटी से करीब 10 किलोमीटर की दूरी पर स्थित कामख्या एक प्रसिद्ध शक्तिपीठ है। भागवत पुराण के मुताबिक, जब भगवान शिव सती के मृत शरीर को लेकर बदहवाश इधर-उधर भाग रहे थे, तभी भगवान विष्णु ने अपने सुदर्शन चक्र से सती के मृत शरीर के कई टुकड़े कर दिए। इसका आशय यह था कि भगवान शिव को सती के मृत शरीर के भार से मुक्ति मिल जाए। सती के अंगों के 51 टुकड़े जगह-जगह गिरे और बाद में ये स्थान शक्तिपीठ बने। कामख्या भी उन्हीं शक्तिपीठों में से एक है।
- मणिपुर👉 नगालैन्ड, असम, मिजोरम और वर्मा से घिरा हुआ मणिपुर महाभारत काल से भी पुराना है। मणिपुर के राजा चित्रवाहन की पुत्री चित्रांगदा का विवाह अर्जुन के साथ हुआ था। इस विवाह से एक पुत्र का जन्म हुआ, जिसका नाम था बभ्रुवाहन। राजा चित्रवाहन की मृत्यु के बाद बभ्रुवाहन को यहां का राजपाट दिया गया। बभ्रुवाहन ने युधिष्ठिर द्वारा आयोजित किए गए राजसूय यज्ञ में भाग लिया था।
- सिन्धु देश👉 सिन्धु देश का तात्पर्य प्राचीन सिन्धु सभ्यता से है। यह स्थान न केवल अपनी कला और साहित्य के लिए विख्यात था, बल्कि वाणिज्य और व्यापार में भी यह अग्रणी था। यहां के राजा जयद्रथ का विवाह धृतराष्ट्र की पुत्री दुःश्शाला के साथ हुआ था। महाभारत के युद्ध में जयद्रथ ने कौरवों का साथ दिया था और चक्रव्युह के दौरान अभिमन्यू की मौत में उसकी बड़ी भूमिका थी।
- मत्स्य देश👉 राजस्थान के उत्तरी इलाके का उल्लेख महाभारत में मत्स्य देश के रूप में है। इसकी राजधानी थी विराटनगरी। अज्ञातवास के दौरान पांडव वेश बदल कर राजा विराट के सेवक बन कर रहे थे। यहां राजा विराट के सेनापति और साले कीचक ने द्रौपदी पर बुरी नजर डाली थी। बाद में भीम ने उसकी हत्या कर दी। अर्जुन के पुत्र अभिमन्यू का विवाह राजा विराट की पुत्री उत्तरा के साथ हुआ था।
- मुचकुन्द तीर्थ👉 यह स्थान धौलपुर, राजस्थान में है। मथुरा पर जीत हासिल करने के बाद कालयावन ने भगवान श्रीकृष्ण का पीछा किया तो उन्होंने खुद को एक गुफा में छुपा लिया। उस गुफा में मुचकुन्द सो रहे थे, उन पर कृष्ण ने अपना पीताम्बर डाल दिया। कृष्ण का पीछा करते हुए कालयावन भी उसी गुफा में आ पहुंचा। मुचकुन्द को कृष्ण समझकर उसने उन्हें जगा दिया। जैसे ही मुचकुन्द ने आंख खोला तो कालयावन जलकर भस्म हो गया। मान्यताओं के मुताबिक, महाभारत युद्ध की समाप्ति के बाद जब पांडव हिमालय की तरफ चले गए और कृष्ण गोलोक निवासी हो गए, तब कलयुग ने पहली बार यहां अपने पग रखे थे।
- पाटन👉 महाभारत की कथा के मुताबिक, गुजरात का पाटन द्वापर युग में एक प्रमुख वाणिज्यिक केन्द्र था। पाटन के नजदीक ही भीम ने हिडिम्ब नामक राक्षस का संहार किया था और उसकी बहन हिडिम्बा से विवाह किया। हिडिम्बा ने बाद में एक पुत्र को जन्म दिया, जिसका नाम था घटोत्कच्छ। घटोत्कच्छ और उनके पुत्र बर्बरीक की कहानी महाभारत में विस्तार से दी गई है।
- द्वारका👉 माना जाता है कि गुजरात के पश्चिमी तट पर स्थित यह स्थान कालान्तर में समुन्दर में समा गया। कथाओं के मुताबिक, जरासंध के बार-बार के हमलों से यदुवंशियों को बचाने के लिए कृष्ण मथुरा से अपनी राजधानी स्थानांतरित कर द्वारका ले गए।
- प्रभाष👉 गुजरात के पश्चिमी तट पर स्थित इस स्थान के बारे में कहा जाता है कि यह स्थान भगवान श्रीकृष्ण का निवास-स्थान रहा है। महाभारत कथा के मुताबिक, यहां भगवान श्रीकृष्ण पैर के अंगूठे में तीर लगने की वजह से घायल हो गए थे। उनके गोलोकवासी होने के बाद द्वारका नगरी समुन्दर में डूब गई। विशेषज्ञ मानते हैं कि समुन्दर के सतह पर द्वारका नगरी के अवेशष मिले हैं।
- अवन्तिका👉 मध्यप्रदेश के उज्जैन का उल्लेख महाभारत में अवन्तिका के रूप में मिलता है। यहां ऋषि सांदपनी का आश्रम था। अवन्तिका को देश के सात प्रमुख पवित्र नगरों में एक माना जाता है। यहां भगवान शिव के 12 ज्योर्तिलिंगों में एक महाकाल लिंग स्थापित है।
- चेदी👉 वर्तमान में ग्वालियर क्षेत्र को महाभारत काल में चेदी देश के रूप में जाना जाता था। गंगा व नर्मदा के मध्य स्थित चेदी महाभारत काल के संपन्न नगरों में एक था। इस राज्य पर श्रीकृष्ण के फुफेरे भाई शिशुपाल का राज था। शिशुपाल रुक्मिणी से विवाह करना चाहता था, लेकिन श्रीकृष्ण ने रुक्मिणी का अपहरण कर उनसे विवाह रचा लिया।
इस घटना की वजह से शिशुपाल और श्रीकृष्ण के बीच संबंध खराब हो गए। युधिष्ठिर के राजसूय यज्ञ के समय चेदी नरेश शिशुपाल को भी आमंत्रित किया गया था। शिशुपाल ने यहां कृष्ण को बुरा-भला कहा, तो कृष्ण ने सुदर्शन चक्र से उसका गला काट दिया। महाभरत की कथा के मुताबिक, दुश्मनी की बात सामने आने पर श्रीकृष्ण की बुआ उनसे शिशुपाल को अभयदान देने की गुजारिश की थी। इस पर श्रीकृष्ण ने बुआ से कहा था कि वह शिशुपाल के 100 अपराधों को माफ कर दें, लेकिन 101वीं गलती पर माफ नहीं करेंगे।
- सोणितपुर👉 मध्यप्रदेश के इटारसी को महाभारत काल में सोणितपुर के नाम से जाना जाता था। सोणितपुर पर वाणासुर का राज था। वाणासुर की पुत्री उषा का विवाह भगवान श्रीकृष्ण के पौत्र अनिरुद्ध के साथ सम्पन्न हुआ था। यह स्थान हिन्दुओं के लिए एक पवित्र तीर्थ है।
- विदर्भ👉 महाभारतकाल में विदर्भ क्षेत्र पर जरासंध के मित्र राजा भीष्मक का शासन था। रुक्मिणी भीष्मक की पुत्री थीं। भगवान श्रीकृष्ण ने रुक्मिणी का अपहरण कर उनसे विवाह रचाया था। यही वजह थी कि भीष्मक उन्हें अपना शत्रु मानने लगे। जब पांडवों ने अश्वमेध यज्ञ किया था, तब भीष्मक ने उनका घोड़ा रोक लिया था। सहदेव ने भीष्मक को युद्ध में हरा दिया।
🌸🌻🌸🌻🌸🌻🌸
” अच्छे अच्छे महलों मे भी एक दिन कबूतर अपना घोंसला बना लेते है … *💥सेठ घनश्याम के दो पुत्रों में जायदाद और ज़मीन का बँटवारा चल रहा था*
और एक चार बेड रूम के घर को लेकर विवाद गहराता जा रहा था
एकदिन दोनो भाई मरने मारने पर उतारू हो चले , तो पिता जी बहुत जोर से हँसे।
पिताजी को हँसता देखकर दोनो भाई लड़ाई को भूल गये, और पिताजी से हँसी का कारण पूछा ।
पिताजी ने कहा– इस छोटे से ज़मीन के टुकडे के लिये इतना लड़ रहे हो
छोड़ो इसे आओ मेरे साथ एक अनमोल खजाना दिखता हूँ मैं तुम्हे ! पिता घनश्याम जी
और दोनो पुत्र पवन और मदन उनके साथ रवाना हुये ।
पिताजी ने कहा देखो यदि तुम आपस मे लड़े तो फिर मैं तुम्हे उस खजाने तक नही लेकर जाऊँगा और बीच रास्ते से ही लौटकर आ जाऊँगा !
अब दोनो पुत्रों ने खजाने के चक्कर मे एक समझौता किया की चाहे कुछ भी हो जाये पर हम लड़ेंगे नही प्रेम से यात्रा पे चलेंगे ! गाँव जाने के लिये एक बस मिली पर सीट दो की मिली,
और वो तीन थे,
अब पिताजी के साथ थोड़ी देर पवन बैठे तो थोड़ी देर मदन ।
ऐसे चलते-चलते लगभग दस घण्टे का सफर तय किया ,तब गाँव आया।
घनश्याम जी दोनो पुत्रों को लेकर एक बहुत बड़ी हवेली पर गये हवेली चारों तरफ से सुनसान थी।
घनश्याम जी ने देखा कि हवेली मे जगह जगह कबूतरों ने अपना घोसला बना रखा है, तो घनश्याम वहीं बैठकर रोने लगे। *पुत्रों ने पुछा क्या हुआ पिताजी आप रो क्यों रहे है ?* रोते हुये उस वृद्ध पिता ने कहा जरा ध्यान से देखो इस घर को, जरा याद करो वो बचपन जो तुमने यहाँ बिताया था ,
तुम्हे याद है बच्चों इसी हवेली के लिये मैं ने अपने बड़े भाई से बहुत लड़ाई की थी, ये हवेली तो मुझे मिल गई पर मैंने उस भाई को हमेशा के लिये खो दिया ।
क्योंकि वो दूर देश में जाकर बस गया और फिर वक्त्त बदला
एक दिन हमें भी ये हवेली छोड़कर जाना पड़ा ! *अच्छा तुम ये बताओ बेटा कि जिस सीट पर हम बैठकर आये थे*
क्या वो बस की सीट हमें मिल गई?
और यदि मिल भी जाती तो क्या वो सीट हमेशा-हमेशा के लिये हमारी हो जाती ?
मतलब की उस सीट पर हमारे सिवा और कोई न बैठ सकता ।
दोनो पुत्रों ने एक साथ कहा कि ऐसे कैसे हो सकता है , बस की यात्रा तो चलती रहती है और उस सीट पर सवारियाँ बदलती रहती है।
पहले हम बैठे थे ,
आज कोई और बैठा होगा
और
पता नही ,कल कोई और बैठेगा।
और वैसे भी उस सीट में क्या धरा है जो थोड़ी सी देर के लिये हमारी है ! पिताजी पहले हँसे और फिर आंखों में आंसू भरकर बोले , देखो यही मैं तुम्हे समझा रहा हूँ ,*कि जो थोड़ी देर के लिये जो तुम्हारा है , *तुमसे पहले उसका मालिक कोई और था, थोड़ी सी देर के लिये तुम हो और थोड़ी देर बाद कोई और हो जायेगा।* *बस बेटा एक बात ध्यान रखना कि इस थोड़ी सी देर के लिये कही तुम अपने अनमोल रिश्तों की आहुति न दे देना*,
यदि पैसों का प्रलोभन आये तो इस हवेली की इस स्थिति को देख लेना कि अच्छे अच्छे महलों में भी
एक दिन कबूतर अपना घोंसला बना लेते है।
बेटा मुझे यही कहना था –कि बस की उस सीट को याद कर लेना जिसकी रोज सवारियां बदलती रहती है
उस सीट के खातिर अनमोल रिश्तों की आहुति न दे देना
जिस तरह से बस की यात्रा में तालमेल बिठाया था बस वैसे ही जीवन की यात्रा मे भी तालमेल बिठाते रहना ! *दोनो पुत्र पिताजी का अभिप्राय समझ गये, और पिता के चरणों में गिरकर रोने लगे !* *शिक्षा :-* *मित्रों, जो कुछ भी ऐश्वर्य -धन सम्पदा हमारे पास है वो सबकुछ बस थोड़ी देर के लिये ही है ,
थोड़ी-थोड़ी देर मे यात्री भी बदल जाते है और मालिक भी।
रिश्तें बड़े अनमोल होते है छोटे से ऐश्वर्य धन या सम्पदा के चक्कर मे कहीं किसी अनमोल रिश्तें को न खो देना ।
🌸🌻🌸🌻🌸🌻🌸
महाभारत में वर्णित ये पेंतीस नगर आज भी मौजूद हैं!!!!!
🔸🔸🔹🔸🔸🔹🔸🔸🔹🔸🔸🔹🔸🔸🔹🔹🔹
भारत देश महाभारतकाल में कई बड़े जनपदों में बंटा हुआ था। हम महाभारत में वर्णित जिन 35 राज्यों और शहरों के बारे में जिक्र करने जा रहे हैं, वे आज भी मौजूद हैं। आप भी देखिए।
- गांधार👉 आज के कंधार को कभी गांधार के रूप में जाना जाता था। यह देश पाकिस्तान के रावलपिन्डी से लेकर सुदूर अफगानिस्तान तक फैला हुआ था। धृतराष्ट्र की पत्नी गांधारी वहां के राजा सुबल की पुत्री थीं। गांधारी के भाई शकुनी दुर्योधन के मामा थे।
- तक्षशिला👉 तक्षशिला गांधार देश की राजधानी थी। इसे वर्तमान में रावलपिन्डी कहा जाता है। तक्षशिला को ज्ञान और शिक्षा की नगरी भी कहा गया है।
- केकय प्रदेश👉 जम्मू-कश्मीर के उत्तरी इलाके का उल्लेख महाभारत में केकय प्रदेश के रूप में है। केकय प्रदेश के राजा जयसेन का विवाह वसुदेव की बहन राधादेवी के साथ हुआ था। उनका पुत्र विन्द जरासंध, दुर्योधन का मित्र था। महाभारत के युद्ध में विन्द ने कौरवों का साथ दिया था।
- मद्र देश👉 केकय प्रदेश से ही सटा हुआ मद्र देश का आशय जम्मू-कश्मीर से ही है। एतरेय ब्राह्मण के मुताबिक, हिमालय के नजदीक होने की वजह से मद्र देश को उत्तर कुरू भी कहा जाता था। महाभारत काल में मद्र देश के राजा शल्य थे, जिनकी बहन माद्री का विवाह राजा पाण्डु से हुआ था। नकुल और सहदेव माद्री के पुत्र थे।
- उज्जनक👉 आज के नैनीताल का जिक्र महाभारत में उज्जनक के रूप में किया गया है। गुरु द्रोणचार्य यहां पांडवों और कौरवों की अस्त्र-शस्त्र की शिक्षा देते थे। कुन्ती पुत्र भीम ने गुरु द्रोण के आदेश पर यहां एक शिवलिंग की स्थापना की थी। यही वजह है कि इस क्षेत्र को भीमशंकर के नाम से भी जाना जाता है। यहां भगवान शिव का एक विशाल मंदिर है। कुछ विशेषज्ञ मानते हैं कि यह शिवलिंग 12 ज्योर्तिलिंगों में से एक है।
- शिवि देश👉 महाभारत काल में दक्षिण पंजाब को शिवि देश कहा जाता था। महाभारत में महाराज उशीनर का जिक्र है, जिनके पौत्र शैव्य थे। शैव्य की पुत्री देविका का विवाह युधिष्ठिर से हुआ था। शैव्य एक महान धनुर्धारी थे और उन्होंने कुरुक्षेत्र के युद्ध में पांडवों का साथ दिया था।
- वाणगंगा👉 कुरुक्षेत्र से करीब तीन किलोमीटर की दूरी पर स्थित है वाणगंगा। कहा जाता है कि महाभारत की भीषण लड़ाई में घायल पितामह भीष्म को यहां सर-सैय्या पर लिटाया गया था। कथा के मुताबिक, भीष्ण ने प्यास लगने पर जब पानी की मांग की तो अर्जुन ने अपने वाणों से धरती पर प्रहार किया और गंगा की धारा फूट पड़ी। यही वजह है कि इस स्थान को वाणगंगा कहा जाता है।
- कुरुक्षेत्र👉 हरियाणा के अम्बाला इलाके को कुरुक्षेत्र के नाम से भी जाना जाता है। यहां महाभारत की प्रसिद्ध लड़ाई हुई थी। यही नहीं, आदिकाल में ब्रह्माजी ने यहां यज्ञ का आयोजन किया था। इस स्थान पर एक ब्रह्म सरोवर या ब्रह्मकुंड भी है। श्रीमद् भागवत में लिखा हुआ है कि महाभारत के युद्ध से पहले भगवान श्रीकृष्ण ने यदुवंश के अन्य सदस्यों के साथ इस सरोवर में स्नान किया था।
- हस्तिनापुर👉 महाभारत में उल्लिखित हस्तिनापुर का इलाका मेरठ के आसपास है। यह स्थान चन्द्रवंशी राजाओं की राजधानी थी। सही मायने में महाभारत युद्ध की पटकथा यहीं लिखी गई थी। महाभारत युद्ध के बाद पांडवों ने हस्तिनापुर को अपने राज्य की राजधानी बनाया।
- वर्नावत👉 यह स्थान भी उत्तर प्रदेश के मेरठ के नजदीक ही माना जाता है। वर्णावत में पांडवों को छल से मारने के लिए दुर्योधन ने लाक्षागृह का निर्माण करवाया था। यह स्थान गंगा नदी के किनारे है। महाभारत की कथा के मुताबिक, इस ऐतिहासिक युद्ध को टालने के लिए पांडवों ने जिन पांच गांवों की मांग रखी थी, उनमें एक वर्णावत भी था। आज भी यहां एक छोटा सा गांव है, जिसका नाम वर्णावा है।
- पांचाल प्रदेश👉 हिमालय की तराई का इलाका पांचाल प्रदेश के रूप में उल्लिखित है। पांचाल के राजा द्रुपद थे, जिनकी पुत्री द्रौपदी का विवाह अर्जुन के साथ हुआ था। द्रौपदी को पांचाली के नाम से भी जाना जाता है।
- इन्द्रप्रस्थ👉 मौजूदा समय में दक्षिण दिल्ली के इस इलाके का वर्णन महाभारत में इन्द्रप्रस्थ के रूप में है। कथा के मुताबिक, इस स्थान पर एक वियावान जंगल था, जिसका नाम खांडव-वन था। पांडवों ने विश्वकर्मा की मदद से यहां अपनी राजधानी बनाई थी। इन्द्रप्रस्थ नामक छोटा सा कस्बा आज भी मौजूद है।
- वृन्दावन👉 यह स्थान मथुरा से करीब 10 किलोमीटर दूर है। वृन्दावन को भगवान कृष्ण की बाल-लीलाओं के लिए जाना जाता है। यहां का बांके-बिहारी मंदिर प्रसिद्ध है।
- गोकुल👉 यमुना नदी के किनारे बसा हुआ यह स्थान भी मथुरा से करीब 8 किलोमीटर दूर है। कंस से रक्षा के लिए कृष्ण के पिता वसुदेव ने उन्हें अपने मित्र नंदराय के घर गोकुल में छोड़ दिया था। कृष्ण और उनके बड़े भाई बलराम गोकुल में साथ-साथ पले-बढ़े थे।
- बरसाना👉 यह स्थान भी उत्तर प्रदेश में है। यहां की चार पहाड़ियां के बारे में कहा जाता है कि ये ब्रह्मा के चार मुख हैं।
- मथुरा👉 यमुना नदी के किनारे बसा हुआ यह प्रसिद्ध शहर हिन्दू धर्म के लिए अनुयायियों के लिए बेहद प्रसिद्ध है। यहां राजा कंस के कारागार में भगवान श्रीकृष्ण का जन्म हुआ था। यहीं पर श्रीकृष्ण ने बाद में कंस की हत्या की थी। बाद में कृष्ण के पौत्र वृजनाथ को मथुरा की राजगद्दी दी गई।
- अंग देश👉 वर्तमान में उत्तर प्रदेश के गोंडा जिले के इलाके का उल्लेख महाभारत में अंगदेश के रूप में है। दुर्योधन ने कर्ण को इस देश का राजा घोषित किया था। मान्यताओं के मुताबिक, जरासंध ने अंग देश दुर्योधन को उपहारस्वरूप भेंट किया था। इस स्थान को शक्तिपीठ के रूप में भी जाना जाता है।
- कौशाम्बी👉 कौशाम्बी वत्स देश की राजधानी थी। वर्तमान में इलाहाबाद के नजदीक इस नगर के लोगों ने महाभारत के युद्ध में कौरवों का साथ दिया था। बाद में कुरुवंशियों ने कौशाम्बी पर अपना अधिकार कर लिया। परीक्षित के पुत्र जनमेजय ने कौशाम्बी को अपनी राजधानी बनाया।
- काशी👉 महाभारत काल में काशी को शिक्षा का गढ़ माना जाता था। महाभारत की कथा के मुताबिक, पितामह भीष्म काशी नरेश की पुत्रियों अम्बा, अम्बिका और अम्बालिका को जीत कर ले गए थे ताकि उनका विवाह विचित्रवीर्य से कर सकें। अम्बा के प्रेम संबंध राजा शल्य के साथ थे, इसलिए उसने विचित्रवीर्य से विवाह से इन्कार कर दिया। अम्बिका और अम्बालिका का विवाह विचित्रवीर्य के साथ कर दिया गया। विचित्रवीर्य के अम्बा और अम्बालिका से दो पुत्र धृतराष्ट्र और पान्डु हुए। बाद में धृतराष्ट्र के पुत्र कौरव कहलाए और पान्डु के पांडव।
- एकचक्रनगरी👉 वर्तमान कालखंड में बिहार का आरा जिला महाभारत काल में एकचक्रनगरी के रूप में जाना जाता था। लाक्षागृह की साजिश से बचने के बाद पांडव काफी समय तक एकचक्रनगरी में रहे थे। इस स्थान पर भीम ने बकासुर नामक एक राक्षक का अन्त किया था। महाभारत युद्ध के बाद जब युधिष्ठिर ने अश्वमेध यज्ञ किया था, उस समय बकासुर के पुत्र भीषक ने उनका घोड़ा पकड कर रख लिया था। बाद में वह अर्जुन के हाथों मारा गया।
- मगध👉 दक्षिण बिहार में मौजूद मगध जरासंध की राजधानी थी। जरासंध की दो पुत्रियां अस्ती और प्राप्ति का विवाह कंस से हुआ था। जब भगवान श्रीकृष्ण ने कंस का वध किया, तब वह अनायास ही जरासंध के दुश्मन बन बैठे। जरासंध ने मथुरा पर कई बार हमला किया। बाद में एक मल्लयुद्ध के दौरान भीम ने जरासंध का अंत किया। महाभारत के युद्ध में मगध की जनता ने पांडवों का समर्थन किया था।
- पुन्डरू देश👉 मौजूदा समय में बिहार के इस स्थान पर राजा पोन्ड्रक का राज था। पोन्ड्रक जरासंध का मित्र था और उसे लगता था कि वह कृष्ण है। उसने न केवल कृष्ण का वेश धारण किया था, बल्कि उसे वासुदेव और पुरुषोत्तम कहलवाना पसन्द था। द्रौपदी के स्वयंवर में वह भी मौजूद था। कृष्ण से उसकी दुश्मनी जगजाहिर थी। द्वारका पर एक हमले के दौरान वह भगवान श्रीकृष्ण के हाथों मारा गया।
- प्रागज्योतिषपुर👉 गुवाहाटी का उल्लेख महाभारत में प्रागज्योतिषपुर के रूप में किया गया है। महाभारत काल में यहां नरकासुर का राज था, जिसने 16 हजार लड़कियों को बन्दी बना रखा था। बाद में श्रीकृष्ण ने नरकासुर का वध किया और सभी 16 हजार लड़कियों को वहां से छुड़ाकर द्वारका लाए। उन्होंने सभी से विवाह किया। मान्यता है कि यहां के प्रसिद्ध कामख्या देवी मंदिर को नरकासुर ने बनवाया था।
- कामख्या👉 गुवाहाटी से करीब 10 किलोमीटर की दूरी पर स्थित कामख्या एक प्रसिद्ध शक्तिपीठ है। भागवत पुराण के मुताबिक, जब भगवान शिव सती के मृत शरीर को लेकर बदहवाश इधर-उधर भाग रहे थे, तभी भगवान विष्णु ने अपने सुदर्शन चक्र से सती के मृत शरीर के कई टुकड़े कर दिए। इसका आशय यह था कि भगवान शिव को सती के मृत शरीर के भार से मुक्ति मिल जाए। सती के अंगों के 51 टुकड़े जगह-जगह गिरे और बाद में ये स्थान शक्तिपीठ बने। कामख्या भी उन्हीं शक्तिपीठों में से एक है।
- मणिपुर👉 नगालैन्ड, असम, मिजोरम और वर्मा से घिरा हुआ मणिपुर महाभारत काल से भी पुराना है। मणिपुर के राजा चित्रवाहन की पुत्री चित्रांगदा का विवाह अर्जुन के साथ हुआ था। इस विवाह से एक पुत्र का जन्म हुआ, जिसका नाम था बभ्रुवाहन। राजा चित्रवाहन की मृत्यु के बाद बभ्रुवाहन को यहां का राजपाट दिया गया। बभ्रुवाहन ने युधिष्ठिर द्वारा आयोजित किए गए राजसूय यज्ञ में भाग लिया था।
- सिन्धु देश👉 सिन्धु देश का तात्पर्य प्राचीन सिन्धु सभ्यता से है। यह स्थान न केवल अपनी कला और साहित्य के लिए विख्यात था, बल्कि वाणिज्य और व्यापार में भी यह अग्रणी था। यहां के राजा जयद्रथ का विवाह धृतराष्ट्र की पुत्री दुःश्शाला के साथ हुआ था। महाभारत के युद्ध में जयद्रथ ने कौरवों का साथ दिया था और चक्रव्युह के दौरान अभिमन्यू की मौत में उसकी बड़ी भूमिका थी।
- मत्स्य देश👉 राजस्थान के उत्तरी इलाके का उल्लेख महाभारत में मत्स्य देश के रूप में है। इसकी राजधानी थी विराटनगरी। अज्ञातवास के दौरान पांडव वेश बदल कर राजा विराट के सेवक बन कर रहे थे। यहां राजा विराट के सेनापति और साले कीचक ने द्रौपदी पर बुरी नजर डाली थी। बाद में भीम ने उसकी हत्या कर दी। अर्जुन के पुत्र अभिमन्यू का विवाह राजा विराट की पुत्री उत्तरा के साथ हुआ था।
- मुचकुन्द तीर्थ👉 यह स्थान धौलपुर, राजस्थान में है। मथुरा पर जीत हासिल करने के बाद कालयावन ने भगवान श्रीकृष्ण का पीछा किया तो उन्होंने खुद को एक गुफा में छुपा लिया। उस गुफा में मुचकुन्द सो रहे थे, उन पर कृष्ण ने अपना पीताम्बर डाल दिया। कृष्ण का पीछा करते हुए कालयावन भी उसी गुफा में आ पहुंचा। मुचकुन्द को कृष्ण समझकर उसने उन्हें जगा दिया। जैसे ही मुचकुन्द ने आंख खोला तो कालयावन जलकर भस्म हो गया। मान्यताओं के मुताबिक, महाभारत युद्ध की समाप्ति के बाद जब पांडव हिमालय की तरफ चले गए और कृष्ण गोलोक निवासी हो गए, तब कलयुग ने पहली बार यहां अपने पग रखे थे।
- पाटन👉 महाभारत की कथा के मुताबिक, गुजरात का पाटन द्वापर युग में एक प्रमुख वाणिज्यिक केन्द्र था। पाटन के नजदीक ही भीम ने हिडिम्ब नामक राक्षस का संहार किया था और उसकी बहन हिडिम्बा से विवाह किया। हिडिम्बा ने बाद में एक पुत्र को जन्म दिया, जिसका नाम था घटोत्कच्छ। घटोत्कच्छ और उनके पुत्र बर्बरीक की कहानी महाभारत में विस्तार से दी गई है।
- द्वारका👉 माना जाता है कि गुजरात के पश्चिमी तट पर स्थित यह स्थान कालान्तर में समुन्दर में समा गया। कथाओं के मुताबिक, जरासंध के बार-बार के हमलों से यदुवंशियों को बचाने के लिए कृष्ण मथुरा से अपनी राजधानी स्थानांतरित कर द्वारका ले गए।
- प्रभाष👉 गुजरात के पश्चिमी तट पर स्थित इस स्थान के बारे में कहा जाता है कि यह स्थान भगवान श्रीकृष्ण का निवास-स्थान रहा है। महाभारत कथा के मुताबिक, यहां भगवान श्रीकृष्ण पैर के अंगूठे में तीर लगने की वजह से घायल हो गए थे। उनके गोलोकवासी होने के बाद द्वारका नगरी समुन्दर में डूब गई। विशेषज्ञ मानते हैं कि समुन्दर के सतह पर द्वारका नगरी के अवेशष मिले हैं।
- अवन्तिका👉 मध्यप्रदेश के उज्जैन का उल्लेख महाभारत में अवन्तिका के रूप में मिलता है। यहां ऋषि सांदपनी का आश्रम था। अवन्तिका को देश के सात प्रमुख पवित्र नगरों में एक माना जाता है। यहां भगवान शिव के 12 ज्योर्तिलिंगों में एक महाकाल लिंग स्थापित है।
- चेदी👉 वर्तमान में ग्वालियर क्षेत्र को महाभारत काल में चेदी देश के रूप में जाना जाता था। गंगा व नर्मदा के मध्य स्थित चेदी महाभारत काल के संपन्न नगरों में एक था। इस राज्य पर श्रीकृष्ण के फुफेरे भाई शिशुपाल का राज था। शिशुपाल रुक्मिणी से विवाह करना चाहता था, लेकिन श्रीकृष्ण ने रुक्मिणी का अपहरण कर उनसे विवाह रचा लिया।
इस घटना की वजह से शिशुपाल और श्रीकृष्ण के बीच संबंध खराब हो गए। युधिष्ठिर के राजसूय यज्ञ के समय चेदी नरेश शिशुपाल को भी आमंत्रित किया गया था। शिशुपाल ने यहां कृष्ण को बुरा-भला कहा, तो कृष्ण ने सुदर्शन चक्र से उसका गला काट दिया। महाभरत की कथा के मुताबिक, दुश्मनी की बात सामने आने पर श्रीकृष्ण की बुआ उनसे शिशुपाल को अभयदान देने की गुजारिश की थी। इस पर श्रीकृष्ण ने बुआ से कहा था कि वह शिशुपाल के 100 अपराधों को माफ कर दें, लेकिन 101वीं गलती पर माफ नहीं करेंगे।
- सोणितपुर👉 मध्यप्रदेश के इटारसी को महाभारत काल में सोणितपुर के नाम से जाना जाता था। सोणितपुर पर वाणासुर का राज था। वाणासुर की पुत्री उषा का विवाह भगवान श्रीकृष्ण के पौत्र अनिरुद्ध के साथ सम्पन्न हुआ था। यह स्थान हिन्दुओं के लिए एक पवित्र तीर्थ है।
- विदर्भ👉 महाभारतकाल में विदर्भ क्षेत्र पर जरासंध के मित्र राजा भीष्मक का शासन था। रुक्मिणी भीष्मक की पुत्री थीं। भगवान श्रीकृष्ण ने रुक्मिणी का अपहरण कर उनसे विवाह रचाया था। यही वजह थी कि भीष्मक उन्हें अपना शत्रु मानने लगे। जब पांडवों ने अश्वमेध यज्ञ किया था, तब भीष्मक ने उनका घोड़ा रोक लिया था। सहदेव ने भीष्मक को युद्ध में हरा दिया।
🔸🔸🔹🔸🔸🔹🔸🔸🔹🔸🔸🔹🔸🔸🔹🔸🔸
बनारसी पान… बनारसी साड़ी.. बनारस के घाट … बनारस के मंदिर… बनारस की गलियाँ… बनारस के साधु … बनारस के साँड़ .. बनारस की मीठी बोली …
क्या- क्या प्रसिद्ध नहीं है बनारस का !!!!
पर क्या कोई जानता भी है बनारस को ???
गंगा किनारे बसी भगवान शंकर की प्रिय नगरी… पौराणिक कथाओं के अनुसार, इस काशी नगर की स्थापना स्वयं भगवान शंकर ने 5000 साल पहले की थी। यह संसार के प्राचीनतम बसे शहरों में से एक है। ऋग्वेद, अथर्ववेद, शतपथ, रामायण, महाभारत आदि हिंदू ग्रंथो में भी इस नगर का उल्लेख है। स्कन्द पुराण के काशी खंड में इस नगर की महिमा 15,000 श्लोकों में कही गयी है। भगवान शिव के त्रिशूल पर बसी इस काशी नगरी को अविमुक्त क्षेत्र भी कहा जाता है।
यहाँ मृत्यु सौभाग्य से ही प्राप्त होती है। हिंदू तथा जैन धर्म में इसे सात पवित्र नगरों (सप्तपुरी) में से सबसे पवित्रतम नगरी कहा गया है। भगवान शिव के 12 ज्योतिर्लिंगों में से प्रमुख यहाँ वाराणसी में स्थापित है। प्रजापति दक्ष के द्वारा शिव की उपेक्षा किए जाने पर बनारस के
मणिकर्णिका घाट पर ही माता सती ने अपने शरीर को अग्नि को अर्पित कर दिया था और यहीं उनके कान का गहना भी गिरा था। इस घाट पर अग्नि कभी नहीं बुझती …
दिन रात बिना रुके यहाँ दाह-संस्कार होता रहता है। यहाँ के हरीशचंद्र घाट पर ही राजा हरीशचंद्र ने डोम का काम करते हुए अपनी पत्नी से पुत्र के अंतिम-संस्कार के लिए कर लिया था।
यहाँ जीवन और मृत्यु का अजीब मेल देखा जा सकता है…. जहाँ एक तरफ़ दशाश्वमेध घाट पर मंत्रोच्चारण और आरती के साथ जीवन का उत्सव मनाया जा रहा होता है वही साथ में दूसरे घाट पर जीवन को अंत होते हुए भी देखा जा सकता है।
भगवान बुद्ध ने अपना पहला उपदेश यहाँ सारनाथ में ही दिया था। 1507 में गुरु नानक देव शिव रात्रि के अवसर पर बनारस आए और उनकी इस यात्रा का सिख धर्म की स्थापना में महत्वपूर्ण योगदान था।
यहाँ बनारस में गुरु नानक जी ने पंडित चतुरदास को रामकली मोहल्ला १ दक्ख़िनि ओंकार पहली बार सुनाई थी। गोस्वामी तुलसीदास जी ने बनारस के तुलसी घाट पर ही बैठ कर रामचरितमानस की रचना की थी। आज भी उनकी खड़ाऊँ वहाँ रखी है ।
महारानी लक्ष्मीबाई, जो झाँसी की रानी के रूप में जानी जाती हैं, वो बनारस की ही बेटी हैं… उनकी रगों में बहने वाला वीर रक्त बनारस का ही है।
संत कबीर, संत रविदास, वल्लभाचार्य, स्वामी रामानन्द,धर्मसम्राट स्वामी श्री करपात्री महराज , त्रैलँग स्वामी, मुंशी प्रेमचंद, जयशंकर प्रसाद, भारत रत्न पंडित रविशंकर, पंडित हरी प्रसाद चौरसिया, भारत रत्न + पद्मविभूषण उस्ताद बिस्मिल्ला ख़ान, पंडित मदन मोहन मालवीय (BHU के संस्थापक), लाल बहादुर शास्त्री, भारतेंदु हरीशचंद्र, देवकी नंदन खत्री, पद्मश्री सितारा देवी, पद्मविभूशन बिरजु महाराज, पद्मविभूषण किशन महाराज, पद्मभूषण चुन्नुलाल मिश्रा, पद्मभूषण गिरिजा देवी, पद्मश्री सिद्धेश्वरी देवी, पद्मविभूषण उदय शंकर, भारत रत्न भगवान दास एवं लहरी महासया बनारस के अमूल्य रत्नों में से कुछ हैं।
बनारस के राजा- काशी नरेश … इन्हें भगवान शिव का अवतार माना जाता है।
ज्ञान नगरी, मंदिरो की नगरी, दीपों का शहर, घाटों का शहर…. चाहे किसी भी नाम से इस शहर को बुलाओ …
इसकी हर बात अनोखी है… इसकी हर गली में एक कहानी है … इसकी हवा में एक कहानी है …. गंगा के बहते पानी में भी कहानी है …
जो बनारस की गलियों में एक बार आ जाता है , बनारस उस के अंदर बस जाता है… इसे ख़ुद से अलग करना मुश्किल ही नहीं… नामुमकिन है …!!!
हर हर महादेव 🚩
पांगी घाटी
“पांगी घाटी” जहां आज भी लड़की को भगा कर शादी करने का चलन है।
हमारा हिमालय दुर्गम घाटियों और ऊचाईयों का अद्भुत संगम है। आश्चर्य होता है ऐसी-ऐसी जगहों को देख कर कि वहां मनुष्य रह कैसे लेता है। क्या है ऐसा उस जगह में जो आठ-आठ महीने मुख्य धरा से कट कर भी इंसान खुश है अपने उस निवास मे।
एक ऐसी ही घाटी में बसी आबादी का जिक्र है, नाम है जिसका “पांगी”। हिमाचल के खूबसूरत चंबा जिले मे आने वाली यह घाटी सैलानियों के लिए स्वर्ग से कम नहीं है। राजधानी शिमला से इसकी दूरी करीब 560 किमी है। यहां जाने के लिए चंबा से “तरेला” नमक स्थान तक बस की सुविधा है। उसके बाद पैदल यात्रा करना अपने आप मे एक सुखद और रोमांचक अनुभव है। वैसे गाड़ियों द्वारा जाने के लिए एक रास्ता रोहतांग दर्रे को पार कर भी जाता है। पांगी घाटी तकरीबन 1200 किमी क्षेत्र में फैली हुए है। यह अक्तूबर से मई तक बर्फ से ढकी रहती है। उस समय यहां का तापमान -35 से -40 डिग्री तक हो जाता है। सारे काम-काज ठप्प पड़ जाते हैं। फिर भी यहां के रहने वाले अपना सामान्य जीवन बसर करते रहते हैं। इन कठिन परिस्थितियों को झेलने के लिए इनके घर भी खास तरीके से बने होते हैं। यह मिट्ती और लकड़ी के बने घर तीन मंजिला होते हैं। मुख्य द्वार निचली मंजिल में होता है जो चारों ओर से दिवारों से घिरा होता है जिससे ठंड़ी हवाएं सीधे अंदर ना आ सकें। यहीं पर इनके पालतु जानवर रहते हैं। दूसरी मंजिल में रहने तथा खाना बनाने की व्यवस्था होती है। रसोईघर काफी बड़ा बनाया जाता है जिससे सर्दियों में सारा परिवार वहां की गर्माहट में सो सके। यहां धुएं रहित चुल्हों की व्यवस्था होती है। रसोई के सामने ही एक बड़ा सा चुल्हा भी बनाया जाता है जिसमें बर्फ को पिघला कर पीने के पानी की आपूर्ति होती रह सके। कड़ाके की ठंड़ में बाहर ना जाना पड़े इसलिए शौचालय का इंतजाम भी इसी मंजिल पर होता है। यहां हर घर में जौ की शराब बनती है जो इन्हें ठंड़ से तो बचाती ही है साथ ही साथ स्वास्थ्यवर्द्धक पेय का भी काम करती है।
यहां के लोग देवी के भक्त हैं। इनकी आराध्य देवी “मिंगल माता” है, जिस पर इन्हें अटूट विश्वास है। इसी देवी के ड़र से यहां चोरी-चमारी की घटनाएं नहीं होती हैं। यहां शादी ब्याह का भी अजीबोगरीब रिवाज है। यहां लड़की को भगा कर ले जाने का चलन है। लड़का लड़की को भगा कर अपने घर ले जाता है। लड़के के घर जा कर यदि लड़की वहां का भोजन ग्रहण कर लेती है तो शादी को रजामंदी मिल जाती है पर यदि वह ऐसा नहीं करती तो बात नहीं बनती और लड़के वालों को पंचायत की तरफ से दंड़ मिलता है साथ ही साथ हर्जाना भी देना पड़ता है।
जाड़े के चरम में यहां करीब 15 से 20 फुट तक बर्फ गिर जाती है तब बाहरी दुनिया से जुड़ने का एकमात्र साधन हेलिकाप्टर ही रह जाता है। यहां का मुख्यालय “किलाड़” है। जहां सरकार ने हर सुविधा मुहैय्या करवाई हुई है। यहां का वन व लोक निर्माण विश्राम गृह बड़े-बड़े होटलों को मात करता है। जून से सितंबर तक का समय यहां रौनक मेला लगा रहता है। दूर-दूर से सैंकड़ों चरवाहे अपने-अपने रेवड़ों को यहां ला कर ड़ेरा ड़ाल देते हैं । यहां की घास इतनी पौष्टिक है कि हर चरवाहा उसे अपने पशुओं को खिलवाने के लिए लालायित रहता है। एक और आश्चर्य की बात यहां रबी और खरीफ की फसलें एक साथ उगाई जाती है। यहां की आलू की पैदावर भी बहुत मशहूर है। यहां के रहने वालों को सरकारी सुविधा प्राप्य होने का कारण यहां के बहुत सारे युवा सरकारी कार्यालयों में भी कार्य करते हैं।
पांगी घाटी में पहुंचना चाहे कितना भी मुश्किल हो यहाँ पहुंच कर पर्यटक अपनी सारी तकलीफें भूल जाता है। इस हरी-भरी स्वर्ग नुमा घाटी में प्रकृति ने अपना सौंदर्य मुक्त हाथों से लुटाया है।
कुतुबमीनार से ऊंचा है यह किला,
राजा की चिता पर बैठकर रानी
ने दी थी जान.. .
जोधपुर का मेहरानगढ़ किला 120 मीटर
ऊंची एक चट्टान पहाड़ी पर निर्मित है।
इस तरह से यह किला दिल्ली के कुतुब
मीनार की ऊंचाई (73मीटर) से भी ऊंचा है।
किले के परिसर में सती माता का मंदिर भी
है। 1843 में महाराजा मान सिंह का निधन
होने के बाद उनकी पत्नी ने चिता पर बैठकर
जान दे दी थी।
यह मंदिर उसी की स्मृति में बनाया गया। .
आसमान से कुछ यूं नज़र आता है
जोधपुर का ये खूबसूरत क़िला .
मेहरानगढ़ किला एक पहाड़ी पर बनाया
गया जिसका नाम ‘भोर चिड़िया’ बताया
जाता है। ये क़िला अपने आप में जोधपुर का
इतिहास देख चुका है,
इसने युद्ध देखे हैं और इस शहर हो
बदलते भी देखा है। .
10 किलोमीटर में फैली है किले की दीवार .
इस किले के दीवारों की परिधि 10
किलोमीटर तक फैली है।
इनकी ऊंचाई 20 फुट से 120 फुट तथा
चौड़ाई 12 फुट से 70 फुट तक है।
इसके परकोटे में दुर्गम रास्तों वाले सात
आरक्षित दुर्ग बने हुए थे।
घुमावदार सड़कों से जुड़े इस किले के चार
द्वार हैं। किले के अंदर कई भव्य महल,
अद्भुत नक्काशीदार दरवाजे,
जालीदार खिड़कियां हैं। .
500 साल से पुराना है यह किला .
जोधपुर शासक राव जोधा ने
12 मई 1459 को इस किले की नींव डाली
और महाराज जसवंत सिंह (1638-78) ने
इसे पूरा किया। इस किले में बने महलों में से
उल्लेखनीय हैं मोती महल, फूल महल, शीश
महल, सिलेह खाना, दौलत खाना आदि।
इन महलों में भारतीय राजवेशों के साज
सामान का विस्मयकारी संग्रह निहित है। .
1965 के युद्ध में देवी ने की थी
इसकी रक्षा… .
राव जोधा को चामुंडा माता में अथाह श्रद्धा
थी। चामुंडा जोधपुर के शासकों की कुलदेवी
रही हैं। राव जोधा ने 1460 मे मेहरानगढ
किले के समीप चामुंडा माता का मंदिर
बनवाया और मूर्ति की स्थापना की।
माना जाता है कि 1965 के भारत-पाक
युद्ध के दौरान सबसे पहले जोधपुर को
टारगेट बनाया गया। माना जाता है कि इस
दौरान माता के कृपा से यहां के लोगों का
बाल भी बांका नहीं हुआ था। .
किले के छत पर रखे तोपों से होती थी
6 किलोमीटर के क्षेत्र की रक्षा .
इस किले के दीवारों पर रखे भीमकाय तोपों
से आस-पास का छह किलोमीटर का
भू-भाग सुरक्षित रखा जाता था।
किले के दूसरे दरवाजे पर आज भी पिछले
युद्धों के दौरान बने तोप के गोलों के
निशान मौजूद हैं। .
आज भी मौजूद हैं रानियों के
आत्मदाह के निशान .
अंतिम संस्कार स्थल पर आज भी सिंदूर के
घोल और चांदी की पतली वरक से बने
हथेलियों के निशान पर्यटकों को उन
राजकुमारियों और रानियों की
याद दिलाते हैं…#jodhpur
#Rajasthanifan
Free Hindi eBooks 