एक बार दो बहुमंजिली इमारतों के बीच बंधी हुई एक तार पर लंबा सा बाँस पकड़े एक नट चल रहा था,उसने अपने कन्धे पर अपना बेटा बैठा रखा था।
सैंकड़ों,हज़ारों लोग दम साधे देख रहे थे।
सधे कदमों से,तेज हवा से जूझते हुए अपनी और अपने बेटे की ज़िंदगी दाँव पर लगा उस कलाकार ने दूरी पूरी कर ली
भीड़ आह्लाद से उछल पड़ी,तालियाँ, सीटियाँ बजने लगी ।
लोग उस कलाकार की फोटो खींच रहे थे,उसके साथ सेल्फी ले रहे थे।
उससे हाथ मिला रहे थे और वो कलाकार माइक पर आया,भीड़ को बोला,”क्या आपको विश्वास है कि मैं यह दोबारा भी कर सकता हूँ”
भीड़ चिल्लाई हाँ हाँ,तुम कर सकते हो।
उसने पूछा,क्या आपको विश्वास है,भीड़ चिल्लाई हाँ पूरा विश्वास है,हम तो शर्त भी लगा सकते हैं कि तुम सफलतापूर्वक इसे दोहरा भी सकते हो।
कलाकार बोला,पूरा पूरा विश्वास है ना
भीड़ बोली,हाँ
कलाकार बोला,ठीक है,कोई मुझे अपना बच्चा दे दे,मैं उसे अपने कंधे पर बैठा कर रस्सी पर चलूँगा।
खामोशी,शांति,चुप्पी फैल गयी
कलाकार बोला,डर गए,अभी तो आपको विश्वास था कि मैं कर सकता हूँ।
असल मे आप का यह विश्वास (believe) है..
मुझमेँ विश्वास (trust) नहीं है।
दोनों विश्वासों में फर्क है , हैं न
👉यही कहना है,ईश्वर हैं ये तो विश्वास है परन्तु ईश्वर में सम्पूर्ण विश्वास नहीं है ।
You believe in God but you don’t trust him..
Day: February 7, 2023
#चौरी_चौरा_कांड( इतिहास की भूलें )
( 4 फरवरी 1922 )
इतिहास वह नही हैं जो हमें पढ़ाया गया वरन असल इतिहास वह हैं जो हमसे छुपाया गया। उन्ही में से एक हैं चौरी चौरा कांड।
ये इतिहास की भयंकर भूले ही कही जाएंगी कि 4 फरवरी 1922 में घटित घटना में उन अंग्रेजी हुकूमत के पुलिस कर्मियों के शहीद स्मारक बना दिए गये जिन्होंने उक्त घटना में आजादी के परवानों की गोली मारकर हत्या की थी।
किँतु उन 19 देशभक्तों को भुला दिया गया जो चौरी चौरा कांड में अभियुक्त बनकर फांसी के फंदे पर झूल गये। उन 11 वीरों को भी इतिहास में कोई जगह नही दी गई जिनकी पुलिसकर्मियों की गोली से जान चली गई।
*
बहुत कम लोग जानते होंगे चौरी चौरा क्रान्तिकारियो ने कितनी पीड़ाए सही। चौरी चौरा कांड के बाद गाँधी जी ने घटना को हिंसक बताकर असहयोग आंदोलन वापिस ले लिया। जिससे देश मे सन्देश गया कि ये क्रांतिकारी(चौरीचौरा) आजादी के दुश्मन हैं।
तथाकथित “अहिंसा के पक्षधर” इन पर टूट पड़े। सभी ने इनका साथ छोड़ दिया। ये जेलों में पड़े-पड़े प्रतीक्षा करते रह गए कोई तो अपना(कांग्रेस, गांधी) आकर बस इतना कह दे आपने अंग्रेजी पुलिसकर्मियों को मारकर कुछ गलत नही किया।
*
“अहिंसा के पुजारीयो ने इनके सँग ऐसा तिरस्कृत व्यवहार किया कि अंग्रेज भी पीछे छूट गए। जेलों में बन्द आजादी के परवाने सहायतार्थ हेतु अपने नायक बापू की बांट जोहते ही रह गए जिनके लिए उन्होंने सर्वस्व दांव पर लगा दिया। ये कैसी विडंबना थी देश के लिए फांसी झूलने वाले वीरों के परिवारों को सम्मान की बजाए हत्यारों के परिवार कहकर जीवनभर अपमानित किया गया।
चौरीचौरा घटना के एक वर्ष बाद अंग्रेजी अदालत द्वारा करीब 170 से अधिक सत्याग्रहियों को फाँसी की सजा सुनाई गई। अनेकों को उम्रकैद व कालापानी की सजा दी गई। लेकिन इनकीं मदद के लिए न महात्मा गांधी आये और न ही तत्कालीन कांग्रेस।
जीने की आशा छोड़ चुके देशभक्तों के लिए देवदूत बनकर महामना #पण्डित_मदनमोहन_मालवीय आए। उन्होंने फैसले को ऊंची अदालत में चुनौती दी। अपने कौशल से महामना ने 151 फाँसी को रद्द करवाया तथा अनेक कालापानी सजा भी बदलवाई। किँतु इतिहास के पन्नो से मालवीय जी के समूचे प्रयास को सिरे से गायब कर दिया गया।
यदि मालवीय जी मुकदमा नही लड़ते तो गाँधीजी की जिद व अदूरदर्शिता के चलते 151 निर्दोष फांसी के फंदे पर झूल गये होते। इनकीं बलि वैसी ही चढ़ गई होती जैसे भगतसिंह, चंद्रशेखर जैसे अनगिनत क्रान्तिकारियो की चढ़ी। जिन्हें बचाया जा सकता था।
***
आइए इतिहास के पन्नों पर सवार होकर आज से 98 वर्ष पीछे चलते हैं।
सन 1922 में गाँधीजी का असहयोग आंदोलन चरम पर था। बापू का नशा आजादी के परवानों पर सिर चढ़कर बोल रहा था। 4 फ़रवरी 1922 के दिन आंदोलन के समर्थन में करीब 4 हजार सत्याग्रहियों का शांतिपूर्ण मार्च थाने के सामने निकला। लेकिन अंग्रेजी पुलिस कर्मियों ने इन्हें रोककर जबर्दस्ती सिर पर पहनी गाँधी टोपियों को फेंककर पैरों से कुचल दिया।
गांधी के अपमान पर भीड़ आक्रोशित हो गई परिणामस्वरूप पुलिस ने गोलियों की बौछार कर दी। जिसमें 3 लोग घटनास्थल पर मारे गए। पचासों घायल हुए जिसमे अन्य 8 ने बाद में दम तोड़ दिया।
गोलिया खत्म होने के बाद अंग्रेजी पुलिसकर्मी थाने में छिप गए। साथियों की मौत से गुस्साई भीड़ ने समीप की दुकान से मिट्टी का तेल लेकर थाने में आग लगा दी। जिसमे 22 पुलिसकर्मियों की मौत हो गई।
घटना की जानकारी लगते ही गाँधीजी ने इसे हिंसा करार दिया तथा सत्याग्रहियों को हत्यारा कहकर असहयोग आंदोलन वापिस ले लिया। उनके इस कदम की कांग्रेस के ही नेता महान क्रांतिकारी #रामप्रसाद_बिस्मिल व #प्रेमकृष्ण_खन्ना ने कड़ी आलोचना की। भगतसिंह के रास्ते भी इसके बाद गाँधी से अलग हो गये। इसी घटना से कांग्रेस दो फाड़ हो गई जिसे इतिहास में “नरम दल”(नेहरू,गांधी) और गरम दल(क्रांतिकारी) के रूप में जाना जाता हैं।
लेकिन इतिहास के पन्ने नरम दल की गाथाओं से भर दिए गए। किन्तु क्रान्तिकारियो को आतंकवादी, उग्रवादी शब्दों से संबोधित किया गया।
***
ये देश का कैसा दुर्भाग्य हैं ??.. 4 फ़रवरी के दिन फाँसी पर झूलने वाले 19 बलिदानियो के स्मारक बनाकर सम्मान देना तो दूर उन्हें इतिहास में हत्यारों(अंग्रेजी पुलिसकर्मियों) का हत्यारा कहकर अपमानित किया जाता हैं। लेकिन अंग्रेजों के इशारे पर देशभक्तों की हत्या करने वाले पुलिसकर्मियों के शहीद स्मारक बनाकर आजाद भारत मे भी उन्हें सम्मानपूर्वक श्रद्धांजलि दी जाती हैं।
इतिहास की भयंकर भूलों का “इतिहास” शायद ही दुनिया में अन्यत्र मिलता हो।
स्वयं इतिहास भी इन भूलों को पढ़े तो इतिहास के पन्नो की आँखे भी नम हो जाए।
ચાન્સ
એક યુવતી ઉદાસ ચહેરે પોતાના ડ્રોઈંગરૂમમાં બેઠી હતી. એની આંખોમાં ગ્લાનિ ભરી હતી. એને જોતાં જ લાગતું હતું કે એ ખૂબ જ ઊંડા વિચારોમાં ડૂબેલી હતી. એ દિવસે એની લગ્નની એનિવર્સરી હતી. એ દિવસે પણ એનો પતિ વહેલી સવારે જ કામે જવા નીકળી ગયો હતો. એમનાં લગ્નને હજુ ચાર જ વરસ થયાં હતાં. એને એ વાતનું દુઃખ લાગતું હતું કે ખાલી ચાર જ વરસમાં એનો પતિ એમના લગ્નની તારીખ ભૂલી ગયો હતો. આટલાં વરસમાં જ પરિસ્થિતિ કેવી બદલાઈ ગઈ હતી એ યાદ કરતાં એનાથી નિસાસો નંખાઈ ગયો.
એ ઊભી થઈ. બારી પાસે જઈને બહાર જોયું. આકાશમાં વાદળ ગોરંભાઈ રહ્યાં હતાં. કોઈ પણ ક્ષણે ધોધમાર વરસાદ પડશે એવું લાગતું હતું. લગ્નના પ્રથમ ત્રણ વરસ વરસાદની ઋતુમાં બંને જણ કેવી મજા કરતાં એ એને યાદ આવી ગયું. બંને એકબીજામાં કેવા ગૂંથાઈને રહેતાં અને એકબીજાની નાની-નાની ખુશીનો કેટલો ખ્યાલ રાખતા એ નજર સામે તરવરવા લાગ્યું. છેલ્લા એક વરસથી બંનેના સંબંધમાં કાંઈક અજબ કડવાશ ફેલાઈ ગઈ હતી. બંને વચ્ચે નાની નાની બાબતોમાં ઝઘડા થવા લાગ્યા હતા. એકબીજા સાથે રિસાવું, એકબીજાને ગમે તેમ બોલી દેવું, અપમાન કરી નાખવું વગેરે જાણે કે રોજિંદી ઘટના બની ગઈ હતી.
એનિવર્સરીનો દિવસ હતો પણ એ અત્યંત ઉદાસ હતી. ચાર જ વરસમાં એમની જિંદગીએ લીધેલા વળાંકના વિચારોએ એને હચમચાવી મૂકી હતી. એની આંખોમાંથી આંસુની ધારા વહી નીકળી. જૂના દિવસોને યાદ કરતાં એને થતું હતું કે કાશ ! એના પતિને એમની આજે એનિવર્સરી છે એ યાદ આવી જાય અને એ અત્યારે, આ જ ક્ષણે પાછો આવી જાય તો કેવું સારું ?……. બરાબર એ જ ક્ષણે એના ઘરની ડોરબેલ વાગી. એને આ ચમત્કાર જેવું લાગ્યું. એણે બારણું ખોલ્યું. એના આશ્ચર્યનો પાર ન રહ્યો. ત્યાં એનો પતિ જ ઊભો હતો ! બે ઘડી તો એ માની જ નહોતી શકતી કે જે એ જોઈ રહી હતી એ સાચું હતું ! બારણામાં ખરેખર એનો પતિ ઊભો હતો ! આખી ઘટના બની જ એવી રીતે હતી કે એને હજુ એ ચમત્કાર જેવી જ લાગતી હતી. એને નવાઈમાં ડૂબી ગયેલી અને એકદમ પૂતળાની માફક ઊભેલી જોતાં એનો પતિ બોલ્યો, ‘ઓ ! માય ડિયર ! અરે વહાલી ! મને તારે માફ કરી દેવો પડશે. હું સાવ ભૂલી ગયો હતો કે આજે આપણી એનિવર્સરી છે ! યાદ આવતાં જ હું ઉતાવળે ભાગ્યો છું એટલે તારા માટે ફૂલો કે ગિફટ લાવવાનું શક્ય ન બન્યું. પરંતુ મારી પાસે એક સરસ પ્લાન છે. આપણે હમણાં જ કોઈ સારી હોટેલમાં જઈશું. ત્યાં શેમ્પેઈન અને બેસ્ટ કેક સાથે આપણે બે જણ પહેલાંની માફક જ એનિવર્સરી ઊજવશું ! બધું જ ભૂલીને ! બોલ, તું શું કહે છે ?’
આનંદથી ઘેલી થઈ ગયેલી પેલી યુવતી હજુ તો કાંઈ જવાબ આપે એ પહેલાં જ ફોનની ઘંટડી વાગી. એ યુવતીએ ડ્રોઈંગરૂમના કોર્નર પાસે જઈને રિસીવર ઉપાડીને ‘હેલો !’ કહ્યું.
‘મેમ !’ સામે છેડેથી અવાજ આવ્યો, ‘હું નજીકના પોલીસ-સ્ટેશનથી બોલું છું. શું આપ મિસિસ ફલાણા બોલો છો ? મિસ્ટર ફલાણાંના પત્ની ?’
‘હા, હું એ જ બોલું છું, બોલો, શું કામ હતું ?’ એ યુવતીએ જવાબ આપતાં પૂછ્યું.
‘મેમ ! સૉરી ટુ સે ! તમને જણાવતાં દિલગીરી થાય છે કે તમારા પતિનું જો આ જ નામ હોય તો એ આજે એક કલાક પહેલાં મૃત્યુ પામ્યા છે. ટ્રેન નીચે કપાઈ જવાને કારણે એમનું કરુણ મોત થયું છે. આ તો એમના ખિસ્સામાંથી મળેલા પાકીટના આધારે અમે તમારો નંબર તેમજ સરનામાની ભાળ મેળવી શક્યા છીએ. મારે તમને અહીં આવવા વિનંતી કરવાની છે, કારણ કે તમે મૃતદેહની ઓળખવિધિ કરશો એ પછી જ અમે પંચનામાની કાર્યવાહી પૂરી કરી શકીશું અને લાશને પોસ્ટમૉર્ટમ માટે મોકલી શકીશું. હું જાણું છું કે આ સમાચારથી તમારી દશા શું થઈ હશે. એટલે તમે અહીં આવી શકો તેમ છો કે હું જીપ મોકલું ? પરંતુ તમે જેમ બને તેમ જલદી આવી જશો તો સારું રહેશે !’ પોલીસ અધિકારીએ કહ્યું.
‘પરંતુ….! પરંતુ….. મારા પતિ તો અહીંયા છે. મારી સાથે ! મારા ઘરમાં જ છે ! તો એમનું મૃત્યુ કઈ રીતે શક્ય બને ?’ થોડુંક થોથવાતા અને થડકારો અનુભવતાં એ યુવતી બોલી.
‘સૉરી મેમ ! હું તમારા મનની પરિસ્થિતિ સમજી શકું છું !’ પોલીસ અધિકારી બોલ્યા, ‘તમે જે કહો તે ! પરંતુ તમારે પોલિસ-સ્ટેશન તો આવવું જ પડશે, કારણ કે એમની લાશ અત્યારે મારી સામે પડી છે. એટલે તમે કહો છો એ કઈ રીતે શક્ય બન્યું એ હું તમને સમજાવી શકું તેમ નથી. પરંતુ જેમ બને તેમ જલદી તમે અહીં આવી જાવ તો સારું, નહીંતર કોઈને ત્યાં મોકલવાની મને ફરજ પડશે !’ એટલું કહી પોતે ક્યા પોલિસ-સ્ટેશનથી બોલે છે એ જણાવીને એ અધિકારીએ ફોન મૂકી દીધો.
યુવતીનું મન સુન્ન થઈ ગયું. એણે પાછા ફરીને દરવાજા તરફ નજર કરી. એનો પતિ ત્યાં નહોતો ! ‘તો પછી શું એનો આત્મા મને મળવા આવ્યો હશે ?’ એના મનમાં ધાસ્કો પડ્યો. પોતે એકધારા એના વિચારો કરતી હતી એટલે કદાચ એનો આત્મા ખેંચાઈને આવી પહોંચ્યો હોય એવું બની શકે ? એ આગળ કાંઈ પણ વિચારી ન શકી. એને ડૂમો ભરાઈ આવ્યો. એ ત્યાં જ ઢગલો થઈ ગઈ. મૃત વ્યક્તિના આત્માઓ પોતાના પ્રિયજનને મળવા આવ્યા હોય એવા ઘણા કિસ્સાઓ એણે છાપામાં તેમજ મૅગેઝિનમાં વાંચ્યા હતા.
પરંતુ ખરેખર એવું બન્યું હશે ? વાસ્તવિક દુનિયામાં એવું બનતું હશે ? એવું વિચારતાં એનાથી જોરથી રડી પડાયું.
રડતાં રડતાં એને થયું કે શું પોતાના પતિને જીવતો જોવાનો કે મળવાનો એને એક પણ ચાન્સ- એક પણ તક નહીં મળે ? એને રાડો પાડીને ઈશ્વરને કહેવાનું મન થઈ આવ્યું કે જો હવે માત્ર એક જ તક એ આપે તો પોતે ક્ષુલ્લક અને નાની નાની વાતોમાં એની સાથે ક્યારેય ઝઘડો નહીં કરે. અરે !મારી બધી ભુલો ની માફી માગી લઇશ. મારો પતિ જ મારૂ સર્વસ્વ છે અને એ જ મારો જીવ છે. જો ભગવાન એને એક મોકો આપે તો એ પોતાના પતિને માત્ર ને માત્ર પ્રેમ જ કરશે. એ કેટલો પ્રેમાળ હતો એનો એને અત્યારે ખ્યાલ આવતો હતો. પરંતુ પોતે મૂરખીએ એની આવી ખૂબીઓ જોવાને બદલે ખામીઓ જોવાનું કામ જ કર્યું હતું. એટલે જ નાના નાના ઝઘડાઓએ એમની જિંદગી કડવી બનાવી દીધી હતી. એણે મનોમન કહ્યું કે જો ઈશ્વર એને હવે જિંદગી નવેસરથી જીવવાનો એક જ ચાન્સ આપે તો પોતાના પતિની સાથે અદ્દભુત જિંદગી જીવવાનો પ્રયાસ કરશે અને જૂની એક પણ ભૂલનું પુનરાવર્તન નહીં થવા દે ! આંસુભરી આંખે એણે આકાશ સામે જોયું.
ભગવાનને આજીજી કરતાં કહ્યું, ‘હે ભગવાન ! મને એક ચાન્સ- એક તક આપ ! હું હવે ખૂબ જ પ્રેમથી જિંદગી જીવવાની કોશિશ કરીશ ! ફક્ત એક જ ચાન્સ ! પ્રભુ હવે હું નવેસરથી શરૂઆત કરવા માગું છું. તને વચન આપું છું કે હું હવે કોઈ પણ વાંધાવચકા કે ઝઘડા વગરની જિંદગી જીવીશ !’ …. પરંતુ એનું મન કહેતું હતું કે હવે બધું સમાપ્ત થઈ ગયું હતું. એને ખાતરી થઈ ગઈ હતી કે એવો કોઈ ચાન્સ – કોઈ તક હવે ક્યારેય નહીં મળે. એણે એ તક હંમેશ માટે ગુમાવી દીધી હતી. એને હવે કાંઈ કરતાં કાંઈ સૂઝતું નહોતું. રડતાં રડતાં જ એ ફર્શ પર લાંબી થઈ ગઈ.
બરાબર એ જ વખતે નીચેના બાથરૂમનું બારણું ખૂલવાનો અવાજ આવ્યો. રડવાનું બંધ કરીને એ યુવતી સફાળી બેઠી થઈ ગઈ. જોયું તો એનો પતિ બાથરૂમમાંથી બહાર આવી રહ્યો હતો. હજુ તો એ યુવતી કાંઈ કહે એ પહેલાં જ એ બોલ્યો, ‘અરે હા, ડાર્લિંગ ! હું તને એક વાત કહેવાનું ભૂલી ગયો ! આજે એકાદ કલાક પહેલાં એક ખિસ્સાકાતરુએ મારું પાકીટ મારી લીધું. મને ખબર પડી એટલે હું એની પાછળ દોડ્યો, પરંતુ એ રેલવેટ્રેકની દીવાલ કૂદીને રેલવેના પાટા પર ભાગી ગયો એટલે હું એને પકડી ન શક્યો ! સૉરી ડિયર ! બાથરૂમ જવાની જલદીમાં તને આ વાત કરવાનું રહી ગયું હતું !’
પેલી યુવતી ફરીથી અવાચક અને પૂતળા જેવી બની ગઈ ! બેક્ષણ પછી એ ઊભી થઈ અને દોડીને પોતાના પતિને ભેટી પડી ! એની આંખોમાંથી શ્રાવણ-ભાદરવો વરસવાના શરૂ થઈ ગયા. પરંતુ હા ! આ વખતે આનંદ અને હર્ષના કારણે એ આંસુઓ વહી રહ્યાં હતાં !
આપણે કેમ હંમેશાં એવા વહેમમાં જ જીવીએ છીએ કે જિંદગી આપણને આપણી નાની-મોટી ભૂલો સુધારવાનો બીજો ચાન્સ આપશે ? નથી લાગતું કે આજથી જ એ કામ શરૂ કરી દેવું જોઈએ.
एक बार एक शिक्षक संपन्न परिवार से सम्बन्ध रखने वाले एक युवा शिष्य के साथ कहीं टहलने निकले। उन्होंने देखा की रास्ते में पुराने हो चुके एक जोड़ी जूते उतरे पड़े हैं, जो संभवतः पास के खेत में काम कर रहे गरीब मजदूर के थे जो अब अपना काम ख़त्म कर घर वापस जाने की तयारी कर रहा था।
शिष्य को मजाक सूझा उसने शिक्षक से कहा- “ गुरु जी क्यों न हम ये जूते कहीं छिपा कर
झाड़ियों के पीछे छिप जाएं; जब वो मजदूर इन्हें यहाँ नहीं पाकर घबराएगा तो बड़ा मजा आएगा!!”
शिक्षक गंभीरता से बोले- “ किसी गरीब के साथ इस तरह का भद्दा मजाक करना ठीक नहीं है। क्यों ना हम इन जूतों में कुछ सिक्के डाल दें और छिप कर देखें की इसका मजदूर पर क्या प्रभाव पड़ता है!!”
शिष्य ने ऐसा ही किया और दोनों पास की
झाड़ियों में छुप गए। मजदूर जल्द ही अपना काम ख़त्म कर जूतों की जगह पर आ गया। उसने जैसे ही एक पैर जूते में डाले उसे किसी कठोर चीज का आभास हुआ, उसने जल्दी से जूते हाथ में लिए और देखा की अन्दर कुछ सिक्के पड़े थे, उसे बड़ा आश्चर्य हुआ और वो सिक्के हाथ में लेकर बड़े गौर से उन्हें
पलट-पलट कर देखने लगा। फिर उसने इधर-उधर देखने लगा, दूर-दूर तक कोई नज़र नहीं आया तो उसने सिक्के अपनी जेब में डाल लिए। अब उसने दूसरा जूता उठाया, उसमे भी सिक्के पड़े थे…मजदूर भावविभोर हो गया, उसकी आँखों में आंसू आ गए, उसने हाथ जोड़ ऊपर देखते हुए कहा– “हे भगवान्!
समय पर प्राप्त इस सहायता के लिए उस अनजान सहायक का लाख-लाख धन्यवाद, उसकी सहायता और दयालुता के
कारण आज मेरी बीमार पत्नी
को दवा और भूखें बच्चों को रोटी मिल
सकेगी।”
मजदूर की बातें सुन शिष्य की आँखें भर आयीं। शिक्षक ने शिष्य से कहा– “ क्या तुम्हारी मजाक वाली बात की अपेक्षा जूते में सिक्का डालने से तुम्हे कम ख़ुशी मिली?”
शिष्य बोला- “ आपने आज मुझे जो पाठ पढाया है, उसे मैं जीवन भर नहीं भूलूंगा। आज मैं उन
शब्दों का मतलब समझ गया हूँ जिन्हें मैं पहले
कभी नहीं समझ पाया था कि लेने की अपेक्षा देना कहीं अधिक आनंददायी है। देने का आनंद असीम है। देना देवत्व है।”
Free Hindi eBooks 