*🌅D🙏आज का चिन्तन🙏J🌅*
*🙏D🎈मन की गांठें🎈J🙏*
*भगवान बुद्ध अक्सर अपने शिष्यों को शिक्षा प्रदान किया करते थे। एक दिन प्रातः काल बहुत से भिक्षुक उनका प्रवचन सुनने के लिए बैठे थे।*
*महात्मा बुद्ध समय पर सभा में पहुँचे, पर आज शिष्य उन्हें देखकर चकित थे क्योंकि आज पहली बार वे अपने हाथ में कुछ लेकर आए थे। करीब आने पर शिष्यों ने देखा कि उनके हाथ में एक रस्सी थी।*
*महात्मा बुद्ध ने आने के पश्चात् आसन ग्रहण किया और बिना किसी से कुछ कहे वे रस्सी में गांठें लगाने लगे।*
*वहाँ उपस्थित सभी लोग यह देख सोच रहे थे कि अब महात्मा बुद्ध आगे क्या करेंगे; तभी महात्मा बुद्ध ने सभी से एक प्रश्न किया, “मैंने इस रस्सी में तीन गांठें लगा दी हैं, अब मैं आपसे यह जानना चाहता हूँ कि क्या यह वही रस्सी है, जो गाँठें लगाने से पूर्व थी?”*
*एक शिष्य ने उत्तर में कहा, “गुरूजी इसका उत्तर देना थोड़ा कठिन है, यह वास्तव में हमारे देखने के तरीके पर निर्भर है। एक दृष्टिकोण से देखें तो रस्सी वही है, इसमें कोई बदलाव नहीं आया है। दूसरी तरह से देखें तो अब इसमें तीन गांठें लगी हुई हैं जो पहले नहीं थीं; अतः इसे बदला हुआ कह सकते हैं।”*
*”पर यह बात भी ध्यान देने वाली है कि बाहर से देखने में भले ही यह बदली हुई प्रतीत हो पर अंदर से तो यह वही है जो पहले थी; इसका बुनियादी स्वरुप अपरिवर्तित है।”*
*“सत्य है!” महात्मा बुद्ध ने कहा, “अब मैं इन गांठों को खोल देता हूँ।” यह कहकर बुद्ध रस्सी के दोनों सिरों को एक दूसरे से दूर खींचने लगे। उन्होंने पुछा, “तुम्हें क्या लगता है, इस प्रकार इन्हें खींचने से क्या मैं इन गांठों को खोल सकता हूँ?”*
*”नहीं-नहीं, ऐसा करने से तो यह गांठें और भी कस जाएंगी और इन्हें खोलना और मुश्किल हो जाएगा।” एक शिष्य ने शीघ्रता से उत्तर दिया।*
*महात्मा बुद्ध ने कहा, “ठीक है, अब एक आखिरी प्रश्न, बताओ इन गांठों को खोलने के लिए हमें क्या करना होगा?”*
*शिष्य बोला, “इसके लिए हमें इन गांठों को गौर से देखना होगा, ताकि हम जान सकें कि इन्हें कैसे लगाया गया था, और फिर हम इन्हें खोलने का प्रयास कर सकते हैं।”*
*”मैं यही तो सुनना चाहता था। मूल प्रश्न यही है कि जिस समस्या में तुम फंसे हो, वास्तव में उसका कारण क्या है, बिना कारण जाने निवारण असम्भव है। मैं देखता हूँ कि अधिकतर लोग बिना कारण जाने ही निवारण करना चाहते हैं, कोई मुझसे यह नहीं पूछता कि मुझे क्रोध क्यों आता है, लोग पूछते हैं कि मैं अपने क्रोध का अंत कैसे करूँ? कोई यह प्रश्न नहीं करता कि मेरे अंदर अंहकार का बीज कहाँ से आया, लोग पूछते हैं कि मैं अपना अहंकार कैसे ख़त्म करूँ?*
*प्रिय शिष्यों, जिस प्रकार रस्सी में गांठें लग जाने पर भी उसका बुनियादी स्वरुप नहीं बदलता, उसी प्रकार मनुष्य में भी कुछ विकार आ जाने से उसके अंदर से अच्छाई के बीज ख़त्म नहीं होते। जैसे हम रस्सी की गांठें खोल सकते हैं वैसे ही हम मनुष्य की समस्याएँ भी हल कर सकते हैं।*
*”इस बात को समझो कि जीवन है तो समस्याएँ भी होंगी ही, और समस्याएँ हैं तो समाधान भी अवश्य होगा, आवश्यकता है कि हम किसी भी समस्या के कारण को अच्छी तरह से जानें, निवारण स्वतः ही प्राप्त हो जाएगा।”, महात्मा बुद्ध ने यह कहकर अपनी बात पूरी की।*
*🕉️ D🔱जय महदेव🔱 J 🕉️*
Day: December 3, 2022
🙏ગીતાજી જયંતિ 🙏
( માગસર સુદ અગીયારસ )
તા.03/12/2022 શનિવાર
શ્રીમદૄ ભગવદ્ગીતાની ખાસ વિશેષતા.
( સંકલન:-અશ્વિન રાવલ )
👉 શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતા આપણા આ સમગ્ર વિશ્વમાં એકમાત્ર ધર્મગ્રંથ (પુસ્તક) છે જેની છેલ્લાં 5120 વર્ષથી જન્મજયંતી ભારતભરમાં શ્રદ્ધાપૂર્વક ઉજવવામાં આવે છે. ભાગ્યે જ કોઈ ભારતીય હશે કે જેણે શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતાનું નામ ન સાંભળ્યું હોય.. ગીતા જ્ઞાાન એ ગાગરમાં સાગર છે. જ્ઞાાનનો આખેઆખો રસપ્રચુર મધપૂડો છે. માનવીના જીવનનું એકપણ ક્ષેત્ર એવું નથી કે જેમાં ગીતા જ્ઞાાન ઉપયોગી ન બનતું હોય.. ગીતાની એટલી બધી વિશિષ્ટતાઓ છે કે જેનું વર્ણન કરવા બેસીએ તો પાર ન આવે એમાંની ખાસ ખાસ કેટલીક વિશિષ્ટ વાતો આજે રજૂ કરવાનો ઉપક્રમ છે. આવો આ ખાસિયતો જાણીએ.
1.) ‘શ્રીમદ્ ભગવદ્ગીતા એટલે શ્રી ભગવાને ગાયેલું ગીત.
2.) મહાભારતના કુલ ૧૮ (અઢાર) પર્વ છે. જેમાં છઠ્ઠો પર્વ ભીષ્મપર્વ છે.
ભીષ્મપર્વના અધ્યાય નંબર ૨૫ થી ૪૨ના કુલ ૮ અધ્યાય એટલે જ ગીતા.
3.) સૌપ્રથમ શ્રીવિષ્ણુ ભગવાન થયા. તેમની નાભિમાંથી બ્રહ્માજી પ્રગટ થયા. બ્રહ્માના માનસ પુત્ર શ્રીવશિષ્ઠ ઋષિ થયા, તેમના શક્તિ, શક્તિના પારાશર, પારાશર અને મત્સ્યગંધાના મિલનથી થયા વેદવ્યાસ – જેમનું સાચું નામ શ્રીકૃષ્ણ બાદરાયણ (દ્વૈપાયન) વ્યાસ – જે ૧૮ મા છેલ્લા વેદવ્યાસ હતા તેમણે ગીતાને છંદબદ્ધ શ્લોકોમાં રૂપાંતર કરી ગીતા લખી.. તે વેદવ્યાસને વંદન.
4.) ગીતા માત્ર ૪ (ચાર) વ્યક્તિ વચ્ચેનો સંવાદ છે. ધૃતરાષ્ટ્ર, સંજય, અર્જુન અને શ્રીકૃષ્ણ ભગવાન. સંજય ધૃતરાષ્ટ્રના સારથિ હતા જે વિદ્વાન ગવલ્ગણ નામના સારથિના પુત્ર હતા. શ્રીકૃષ્ણ અર્જુનના સારથિ હતા. સંજયને વેદવ્યાસે દિવ્યદૃષ્ટિ આપી હતી તો વિરાટરૂપનાં દર્શન કરવા શ્રીકૃષ્ણ અર્જુનને દિવ્યદૃષ્ટિ આપે છે. બન્ને બાજુ સારથિ બન્ને બાજુ દિવ્યદૃષ્ટિ. કેવો યોગાનુયોગ…
5.) ગીતામાં કુલ ૭૦૦ (સાતસો) શ્લોક છે જે પૈકી ૫૭૫ શ્લોક શ્રીકૃષ્ણ ભગવાન બોલ્યા છે, ૮૫ શ્લોક અર્જુન બોલ્યા છે, ૩૯ શ્લોક સંજય અને માત્ર ૧ (એક) શ્લોક ધૃતરાષ્ટ્ર બોલ્યા છે.
6.) ગીતાના ૧૮ અધ્યાય છે, ૭૦૦ શ્લોકો છે, ૯૪૧૧ શબ્દો છે, ૨૪૪૪૭ અક્ષરો છે. શ્રીકૃષ્ણ ઉવાચ ૨૮ વખત, અર્જુન ઉવાચ ૨૧ વખત, ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ ૦૧ એમ કુલ મળી ૫૯ વખત ઉવાચ આવે છે. સંજય ઉવાચ ૯ વખત આવે છે.
7.) ઈ.સ. પૂર્વે 3105 વર્ષ પહેલાં શ્રીકૃષ્ણે ગીતા અર્જુનને કહી તે યુદ્ધ કરવા, યુદ્ધના મેદાનમાં કહી અને એ ઉપદેશ જ હિન્દુ ધર્મનો મહાન ધર્મગ્રંથ બની ગયો એ બાબત સમગ્ર વિશ્વના બધા ધર્મગ્રંથોમાં માત્ર અને માત્ર એક જ કિસ્સો છે.
8.) આખી ભગવદ્ ગીતામાં હિંદુ શબ્દ એક પણ વખત આવતો નથી તે હિંદુ ધર્મનો ધર્મગ્રંથ હોવા છતાં પણ એ જ સાબિત કરે છે કે ગીતા વૈશ્વિક ધર્મગ્રંથ છે.
9.) શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતા એ એવો એક ધર્મગ્રંથ છે જેનો અનુવાદ ભાષાંતર વિશ્વની તમામે તમામ ભાષાઓમાં થયું છે.
10.) શ્રીહેમચંદ્ર નરસિંહ લિખિત શ્રી ગીતાતત્ત્વ દર્શનમાં ગીતાના કુલ ૨૩૩ પ્રકાર છે જેમાં શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતા મુખ્ય છે. અનુગીતા, અવધૂત ગીતા, અષ્ટાવક્ર ગીતા, પાંડવગીતા, સપ્તશ્લોકી ગીતા જેવા ૨૩૩ ગીતા પ્રકાર છે.
11.) ભક્તિના કુલ ૯ (નવ) પ્રકાર છે. શ્રવણ, કીર્તન, સ્મરણ, પાદસેવન, અર્ચન, વંદન, દાસ્ય, સખ્ય અને આત્મનિવેદન. આ નવેનવ પ્રકારની ભક્તિનું વર્ણન, વ્યાખ્યા શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતામાં છે.
12.) ગીતાના દરેક અધ્યાયના અંતે અધ્યાય પૂરા થયાની નોંધ માટે જે પંક્તિ આવે છે તેને પુષ્પિકા કહે છે,જે મુજબ ગીતા બ્રહ્મવિદ્યા છે, યોગનું શાસ્ત્ર છે, આવી અઢાર પુષ્પિકાના કુલ શબ્દો ૨૩૪ છે અને તેના કુલ અક્ષરો ૮૯૦ છે.
13.) શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતા શ્રદ્ધાનો, ભક્તિનો, ધર્મનો અને સત્યનો એવો આધાર સ્તંભ છે કે આપણા દેશની તમામ અદાલતોમાં પણ તેના ઉપર હાથ મૂકી સોગંદ લે પછી સત્ય જ બહાર આવશે તેટલી અધિકૃતિ મળેલી છે, આવું વિશ્વમાં બીજે ક્યાંય નથી..
14.) ગીતા યોગશાસ્ત્રવિદ્યા છે. ગીતામાં કુલ ૧૮ અધ્યાયના ૧૮ યોગ તો છે જ જે તેના શીર્ષકમાં આવે છે જેમકે ભક્તિયોગ, કર્મયોગ સાંખ્ય યોગ. આ ઉપરાંત અભ્યાસયોગ, ધ્યાનયોગ બ્રહ્મયોગ જેવા કુલ ૩૦ (ત્રીસ) યોગો ગીતામાં છે.
15.) ગીતાના પહેલા અધ્યાયના પહેલા શ્લોકનો પહેલો શબ્દ ધર્મક્ષેત્ર છે, જ્યારે છેલ્લા અધ્યાયના છેલ્લા શ્લોકનો છેલ્લો શબ્દ ‘મમ’ છે. અર્થાત્ મારું ધર્મક્ષેત્ર કયું..?? તો ૧ થી ૭૦૦ શ્લોક વચ્ચે જે આવે છે. વેદવ્યાસનો શબ્દસુમેળ કેવો અદ્ભુત છે..
16.) સમગ્ર ગીતાનો સાર શું છે..?? ગીતા શબ્દને ઉલટાવીને વાંચો. તાગી. જે આસક્તિનો ત્યાગ કરે છે તે જ પ્રભુને પામી શકે છે. મહાત્મા ગાંધીજીએ એટલે જ ગીતા વિશે જે પુસ્તક લખ્યું છે તેનું ચોટડૂક શીર્ષક “અનાસક્તિ યોગ” આપ્યું છે. ઉપનિષદમાં પણ કહ્યું છે ત્યેન ત્યક્તેન ભુંજિથા – ત્યાગીને ભોગવો.
17.) ઋગ્વેદ, યજુર્વેદ, સામવેદ અને અથર્વવેદ ચાર વેદો છે પણ ગીતાને પાંચમો વેદ કહેવાય છે.
18.) મહાભારતના પર્વ ૧૮ છે, ગીતાના અધ્યાય ૧૮ છે. સરવાળો ૯ થાય છે. ૯ એ પૂર્ણાંક છે. શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતાના કુલ અક્ષરો પણ ૯ થાય છે. ગીતામાં ભગવાન શ્રીકૃષ્ણનાં કુલ ૧૦૮ નામ છે, કુલ ૧૦૮ સુવાક્યો છે, ગીતાને સંસ્કૃતમાં શ્લોકબદ્ધ કરનાર શ્રીકૃષ્ણ દ્વૈપાયન વ્યાસ નું નામ પણ ૯ અક્ષરનું છે, ગીતામાં ‘યોગ’ શબ્દ ૯૯ વખત આવે છે, ગીતામાં કુલ ૮૦૧ વિષયોનું વર્ણન છે, યોગ માટે ૫૪ શ્લોકો છે, ગીતામાં ભગવાન પોતાની વિભૂતિઓનું વર્ણન કરે છે જેમ કે વૃક્ષોમાં હું પીપળો છું, નદીઓમાં હું ગંગા છું તો ગીતામાં આવી કુલ મળી ૨૩૪ વિભૂતિઓનું વર્ણન છે. ગીતામાં કુલ ૯૦ (નેવું) વ્યક્તિઓનાં નામોનો ઉલ્લેખ છે જેમ કે નારદ, પ્રહલાદ, ભૃગુ, રામ વગેરે. આ તમામનો સરવાળો ૯ થાય છે એટલું જ નહિ ગીતાનાં કુલ ૧૮ નામ છે જેનો સરવાળો પણ ૯ થાય છે. ૯ નું અદ્ભુત સંકલન અહીં જોવા મળે છે..
19.) ગીતાના ૭૦૦ શ્લોકો છે જેમાં વર્ણવાર ગણતરી કરતાં સૌથી વધુ ૧૦૩ શ્લોકો ‘ય’ – અક્ષર ઉપરથી શરૂ થાય છે જ્યારે બીજા નંબરે ‘અ’–ઉપર ૯૭ શ્લોકો છે.
20.) શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતામાં આત્મા શબ્દ ૧૩૬ વખત, જ્ઞાાન શબ્દ ૧૦૮ વખત, યોગ શબ્દ ૯૯ વખત, બુદ્ધિ અને મન ૩૭ વખત બ્રહ્મ–૩૫ વખત, શાસ્ત્ર શબ્દ ૪ વખત, મોક્ષ શબ્દ ૭ વખત અને ઈશ્વર-પરમેશ્વર શબ્દ–૬ વખત આવે છે. ધર્મ શબ્દ ૨૯ વખત આવે છે.
21.) સમગ્ર ગીતાસાર અધ્યાય-૨ માં આવી જતો હોવાથી અધ્યાય-૨ ને એકાધ્યાયી ગીતા કહેવામાં આવે છે.
22.) અધ્યાય નં. ૮ શ્લોક નં. ૯, ૮/૧૩, ૯/૩૪, ૧૧/૩૬, ૧૩/૧૩, ૧૫/૧ અને ૧૫/૧૫ = આ ૭ શ્લોકને સપ્તશ્લોકી ગીતા કહે છે.
23.) શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતાના પાઠમાં મંત્ર, ઋષિ, બીજ, છંદ, દેવતા અને કીલક આ ૬ મંત્રધર્મનું ખાસ ધ્યાન રાખવામાં આવે છે. ફળ માટે ગીતા માહાત્મ્યનો પણ ખાસ મહિમા છે.
24.) ગીતાના ૧ થી ૬ અધ્યાયમાં કર્મ, ૭ થી ૧૨ અધ્યાયમાં ભક્તિ અને ૧૩ થી ૧૮ અધ્યાયમાં જ્ઞાાનનો વિશેષ મહિમા છે.
25.) કોઈપણ ધર્મના સિદ્ધાંતોને વેદ-ઉપનિષદ-ભગવદ્ગીતા આ ત્રણનો આધાર લઈ શાસ્ત્રોક્ત રીતે સાબિત કરવામાં આવે છે તેને પ્રસ્થાનત્રયી કહે છે જેમાં ગીતાનું સ્થાન મોખરે આવે છે. ધર્મની એકપણ ગૂંચવણ એવી નથી કે જેનો ઉકેલ ભગવદ્ ગીતામાં ના હોય..
26.) ગીતાના ૭૦૦ શ્લોકો પૈકી ૬૪૫ શ્લોકો અનુષ્ટુપ છંદમાં છે. બાકીના ૫૫ શ્લોકો ત્રિષ્ટુપ, બૃહતી, જગતી, ઈન્દ્રવજ્રા, ઉપેન્દ્રવજ્રા વગેરે અલગ-અલગ છંદોમાં આવે છે.
27.) ગીતાએ આપણને એના પોતીકા સુંદર શબ્દો આપ્યા છે. લગભગ આવા શબ્દોની સંખ્યા ૧૦૦ થવા જાય છે જે પૈકી ઉદાહરણ તરીકે ૧૦ શબ્દો અત્રે પ્રસ્તુત છે. અનુમંતા, કાર્પણ્યદોષ, યોગક્ષેમ, પર્જન્ય, આતતાયી, ગુણાતીત, લોકસંગ્રહ, ઉપદૃષ્ટા, છિન્નસંશય, સ્થિતપ્રજ્ઞ વિગેરે.
28.) સમગ્ર વિશ્વમાં શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતા એ એકમાત્ર એવો ધર્મગ્રંથ છે જેની ભક્તો વિધિસર પૂજા કરે છે.
29.) ગીતામાં કુલ ૪૫ શ્લોકો તો એવા છે કે જેની પંક્તિઓ એક સરખી હોય, શ્લોક બીજી વખત આવ્યો હોય કે શ્લોકના ચરણની પુનરૂક્તિ–પુનરાવર્તન થયું હોય. જેનાં કેટલાંક ઉદાહરણો અત્રે આપેલ છે. અધ્યાય/શ્લોક ૩/૩૫, ૬/૧૫ ૧૮/૪૭, ૬/૨૮, ૯/૩૪ અને ૧૮/૬૫
30.) એકલી ગુજરાતી ભાષામાં જ શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતા વિષે અલગ અલગ સમજૂતી આપતાં, ટીકા-ટીપ્પણી કરતાં 250 કરતાં વધુ પુસ્તકો હાલ ઉપલબ્ધ છે જે દર્શાવે છે કે આ ગ્રંથ કેટલો મહાન છે, આવાં ખૂબજ લોકપ્રિય પુસ્તકોના ઉદાહરણ રૂપ 11 લેખકો અત્રે પ્રસ્તુત છે.
(1) મહાત્મા ગાંધીજી–અનાસક્તિ યોગ.
(2) વિનોબા ભાવે–ગીતા પ્રવચનો.
(3) આઠવલેજી–ગીતામૃતમ્ .
(4) એસી ભક્તિ વેદાંત–ગીતા તેના મૂળરૂપે.
(5) સ્વામી સચ્ચિદાનંદજી-ગીતાજીનું ચિંતન.
(6) કિશોરલાલ મશરૂવાળા–ગીતા મંથન.
(7) પં.સાતવલેકરજી–ગીતાદર્શન.
(8) ગુણવંત શાહ–શ્રીકૃષ્ણનું જીવન સંગીત.
(9) શ્રી અરવિંદ-ગીતાનિબંધો.
(10) રવિશંકર મહારાજ–ગીતાબોધવાણી.
(11) કાકા કાલેલકર–ગીતાધર્મ.
31.) આજે શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતા-ને કુલ 5120 વર્ષ થયા છતાં ગીતામાં દર્શાવેલા ધર્મસિદ્ધાંતોનું મતનું કોઈએ પણ કોઈ ખંડન કર્યું નથી તે જ દર્શાવે છે કે ગીતા સર્વમાન્ય ગ્રંથ છે.
32.) ગીતાનું મૂળ બીજ બીજા અધ્યાયનો અગિયારમો શ્લોક છે. આ શ્લોકથી જ ભગવદ્ ગીતાની શરૂઆત થાય છે. ગીતાની પૂર્ણાહૂતિ અઢારમા અધ્યાયના ત્રેસઠમા શ્લોકમાં ઈતિ થી થાય છે જે સમાપ્તિસૂચક શબ્દ છે. માગશર સુદ–અગિયારસના રોજ શ્રીકૃષ્ણ દ્વારા અર્જુનને ગીતા કહેવામાં આવી.
33.) ગીતાનો સૌથી શ્રેષ્ઠ મંત્ર તજજ્ઞોની દૃષ્ટિએ અઢારમા અધ્યાયનો છાસઠમો શ્લોક છે જેમાં શ્રીકૃષ્ણ સ્વયં પોતાના મુખેથી જણાવે છે કે હું તને સર્વ પાપોથી છોડાવીશ તેમાં તું સહેજ પણ શોક ન કર. ગીતાનો સાર પણ આ જ શ્લોકમાં છે. અર્થાત્ વિશ્વાસ એ જ વિશ્વનો શ્વાસ છે.
34.) ગીતાના બધા શ્લોકો મંત્ર છે, શ્રેષ્ઠ છે પરંતુ ગીતાભક્તોની દૃષ્ટિએ, આલોચકોની દૃષ્ટિએ, વિદ્વાનોની દૃષ્ટિએ સમગ્ર ૭૦૦ શ્લોકોમાંથી ટોપ ટેન ૧૦ શ્લોકો નીચે પ્રમાણે છે. પ્રથમ આંક અધ્યાય દર્શાવે છે, બીજો આંક શ્લોક નંબર દર્શાવે છે.
(દરેક શ્લોક શ્રેષ્ઠ હોઈ મુમુક્ષુઓની પસંદગી અલગ અલગ હોઈ શકે)
૨/૨૩, ૩/૩૫, ૪/૭, ૨/૪૭, ૬/૩૦, ૯/૨૬, ૧૫/૫, ૧૭/૨૦, ૧૮/૬૬, ૧૮/૭૮
35.) ગીતાના અઢારમા અધ્યાયનો છેલ્લો શ્લોક એટલો મર્મસભર, ગીતસભર છે કે ન પૂછો વાત!! આ શ્લોકમાં ૨ અક્ષર કુલ ૧૩ વખત આવે છે, ય અક્ષર ૪ વખત આવે છે, ત્ર અક્ષર ૩ વખત આવે છે, ધ અક્ષર ૩ વખત આવે છે છતાં છંદ જળવાય છે અને એટલું મધુર સંગીત સહજ ઉત્પન્ન થાય છે કે વારંવાર આ શ્લોક બસ ગાયા જ કરીએ. તમે પણ પ્રયત્ન કરી જુઓ વારંવાર ગાવા લલચાશો.. આવા વારંવાર ગમી જાય, ગાવા માટે ઉત્સુકતા રહે તેવા ઉદાહરણરૂપ પાંચ શ્લોકો નીચે મુજબ છે એકવાર તો ગાઈ જુઓ.. ૪/૭, ૬/૩૦, ૯/૨૨, ૧૫/૧૪, ૧૮/૭૮
36.) ગીતામાં ગણિતનો પણ અદ્ભુત પ્રયોગ શ્રી વેદવ્યાસે કર્યો છે. તમને જાણીને આશ્ચર્ય થશે કે ગીતામાં ૧ થી ૧૦૦૦ સંખ્યાનો પ્રયોગ વારંવાર સંખ્યાવાચક શબ્દોથી થયો છે. માન્યામાં નથી આવતું ને..?? ગીતામાં કુલ ૧૬૫ વખત આવાં સંખ્યાવાચક રૂપકો આવે છે પણ સ્થળસંકોચના કારણે ઉદાહરણરૂપ વિગત અત્રે પ્રસ્તુત છે.
૧. એકાક્ષરમ (એક) ૨.દ્વિવિદ્યા નિષ્ઠા (બે નિષ્ઠા) ૩. ત્રિભિઃ ગુણમયૈઃ (ત્રણ ગુણ) ૪. ચાતુર્વર્ણ્યમ્ (ચાર વર્ણ) ૫. પાંડવા (પાંચ પાંડવ) ૬. મનઃ ષષ્ઠાનિ (છ ઇન્દ્રિય) ૭. સપ્ત મહર્ષય (સપ્તર્ષિ) ૮. પ્રકૃતિ અષ્ટધા (આઠ પ્રકૃતિ) ૯. નવ દ્વારે (નવ દ્વાર) ૧૦ ઈન્દ્રયાણિ દશૈકં (૧૦ ઈન્દ્રિય) ૧૧. રૃદ્રાણામ (૧૧ રૃદ્ર) ૧૨. આદિત્યાન્ (૧૨ આદિત્ય) ૧૩. દૈવી સંપદ્મ (૨૬ ગુણો) ૧૪. નક્ષત્રાણામ્ (૨૭ નક્ષત્રો) ૧૫.એતત્ ક્ષેત્રમ્ (શરીરના ૩૧ ગુણ) ૧૬.મરુતામ્ (૪૯ મરૃતો) ૧૭.અક્ષરાણામ્ (૫૨ અક્ષર) ૧૮. કુરૃન્ (૧૦૦ કૌરવો) ૧૯.સહસ્ત્રબાહો (૧૦૦૦ હાથવાળા).
37.) ઘણા એવી શંકા કરે છે કે યુદ્ધના મેદાનમાં આટલી લાંબી ૭૦૦ શ્લોકોવાળી ગીતા માટે કેટલો બધો સમય લાગ્યો હશે પણ આ શંકાનું પણ નિવારણ છે. ગીતાનો ૧ શ્લોક શાંતિથી, નીરાતથી ગાવામાં આવે તો માત્ર અને માત્ર ૧૦ (દસ) સેકન્ડ જ થાય છે. આ હિસાબે જો ૭૦૦ શ્લોક ગાઇએ તો ૭૦૦૦ સેકન્ડ થાય. ૧ કલાકની ૩૬૦૦ સેકન્ડ થાય એ મુજબ આખી ગીતા વાંચતા માત્ર બે કલાક જ થાય છે. આ તો પદ્યની વાત થાય છે. જ્યારે યુદ્ધના મેદાનમાં તો શ્રીકૃષ્ણ–અર્જુનનો સંવાદ ગદ્યમાં થયો હતો જેથી આવી સમય મર્યાદાની શંકા અસ્થાને છે.
38.) ગીતા એ માનવજીવનનું રહસ્ય છે. રાગ અને ત્યાગ વચ્ચે ઝૂલતા માનવીની કથા છે. ભક્ત અને ભગવાન વચ્ચેનો મધુર સંવાદ છે, તો કર્મ-અકર્મનો વિવાદ પણ છે. ગાદી માટેનો વિખવાદ છે, ફરજથી પલાયનવાદ છે તો અંતે સૌના માટેનો આશીર્વાદરૂપ ધન્યવાદ પણ છે.
39.) ગીતા વિશે એક અદ્ભુત પ્રયોગ પણ પ્રચલિત છે. જ્યારે તમે ખૂબજ મુશ્કેલીમાં હોવ, કોઈપણ રસ્તો સૂઝતો જ ના હોય, ચારે તરફથી નિરાશા જ મળી હોય ત્યારે ગીતા માતાના શરણે જાવ. ગીતા હાથમાં લો. શ્રદ્ધાપૂર્વક ૧૧ વખત શ્રીકૃષ્ણ ભગવાનનો મંત્ર બોલો. શ્રીકૃષ્ણઃ શરણં મમ: હવે ગીતા ખોલો. પેન્સિલ–પેનની અણી કોઈપણ શ્લોક ઉપર મૂકો. ત્યાં જે શબ્દ કે શ્લોક છે તેનો જે અર્થ થાય છે તે જ તમારા પ્રશ્નનો ઉપાય–જવાબ છે. મોટાભાગના અનુભવો સફળ જ થયા છે. સુખને એક અવસર તો આપો.. મહાત્મા ગાંધીજી ખુદ કહેતા મુશ્કેલીમાં હું ગીતામાતાના શરણે જઉં છું.
🙏 || करिष्यै वचनं तव ।।🙏
માગશર સુદ અગિયારસને
“મોક્ષદા એકાદશી” કહેવાઇ છે.
આ દિવસે કુરુક્ષેત્રની રણભૂમિમાં વિષાદને પામેલા અર્જુનને,
“કર્મ કરવું એ જ પરમ અને શ્રેયકર કર્તવ્ય છે ”
એ સમજાવતો ઉપદેશ શ્રીકૃષ્ણજીએ કરેલ, જેનાં અઢાર અધ્યાયના 700 સૂત્રોને ચિંતનશીલ વિદ્વાનો गीता उपनिषत् તરીકે જાણે છે,
વૈશ્વિક પ્રજા આ અધ્યોયાના સમુહને શ્રીમદ્ ભગવત્ ગીતા કહે છે.
આ તિથિને गीताजयंती કહેવાય છે.
પુરાણોમાં મોક્ષદા એકાદશીની કથાનકમાં,
વૈખાનસ રાજાને પિતૃઓની અવગતીનું સ્વપ્ન આવે છે…;
આ કથાનકનો ઉદ્દેશ,
પિતૃૠણમાંથી મુક્તિ મેળવવાં મનુષ્યોએ, નિયતી દ્વારા જે કર્મ-વ્યવસાય-વૃતિ નિર્ધારીત કરેલ હોય છે, એ પુરેપુરી જવાબદારી અને ઉત્સાહથી કરવાં જરૂરી છે,
એવો માર્મિક સંદેશ આપવાનો હોઇ શકે.
મહાભારત નામના કાવ્યત્મક મહાગ્રંથના, છઠ્ઠા- ભિષ્મપર્વના અધ્યાય ક્રમાંક 25 થી 42 સુધી…
“કર્મના પરિણામના મોહમાં પડ્યાં વિના, માત્ર જે કર્તવ્ય આવી પડેલ હોય એને નિષ્ઠાથી કરવું એજ ધર્મ છે અથવા તો એ પોતાના માટે શ્રેયકર ફરજ છે.”
એવું બતાવતાં 745 સંવાદ-સૂત્રો લખાયેલ છે, જે પૈકી 620 શ્રીકૃષ્ણજી દ્વારા તથા 57 અર્જુન, 67 સંજય તેમજ એક સૂત્ર દ્યુતરાષ્ટ્ર દ્વારા કહેવાયેલ છે.
શ્રીમદ ભગવત્ ગીતાના શરૂઆતના
1 થી 6 અધ્યાયોમાં કર્મયોગ દ્વારા તમઃ ના પ્રભાવમાંથી બહાર આવવું અને પછીના 7 થી 12 અધ્યાયોમાં રજઃ દોષથી આવૃત ના થવાય એ માટે ભક્તિયોગનું વિવેચન છે,
અંતિમ 13 થી 18 અધ્યાયમાં જ્ઞાનયોગથી સત્વઃ ગુણની પરમવૃદ્ધિ થવાથી,
ધર્મ-અર્થ-કામ બાબતે સમતત્વ કેળવાઇ જતાં અંતિમ પરિણામ સ્વરૂપે કર્મબંધનથી મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે,
એવું દર્શાવેલ છે.
કેટલાક વિદ્વાનોનું માનવું છે કે,
મૂળ મહાભારતમાં, કપીલ મુનીના સાંખ્યદર્શન અને પાતંજલ યોગદર્શનના ઘણાં સમય પછી આશરે ઇ.પૂ.3066 પહેલાં આ ગીતાના અઢાર અધ્યાય ઉમેરાયાં હશે.
ગરુડપુરાણના અધ્યાય ક્રમાંક 233 થી 236 માં ગીતાસાર આપવામાં આવેલ છે.
અર્વાચીન ગીતાના અધ્યાયોના નામ આદિ શંકરાચાર્ય દ્વારા આપવામાં આવેલ હોઇ શકે.
“ગીતા” શબ્દ, ગાવાના અર્થમાં વપરાતી ધાતુ गै નું સ્ત્રીલિંગ- કર્મણી ભૃતકૃંદતનું રૂપ છે.
આથી કદાચ ગીતાના મોટાભાગના સૂત્ર-શ્લોકો અનુષ્ટુપ છંદમાં છે.
ગીતાનો અનુવાદ વિશ્વની મોટાભાગની ભાષાઓમાં થયેલ છે અને ઘણી ટીકાઓ પણ ઉપલબ્ધ છે. જેમાં લોકમાન્ય શ્રી બાળગંગાધર તિલકજી કૃત ગીતારહસ્ય નામનો ગ્રંથ જીજ્ઞાસુઓ માટે ઉત્કૃષ્ટ છે.
ઓશો રજનીશજીની પ્રવચન શ્રેણી આધારીત પ્રકાશીત કરાયેલ गीतादर्शन ग्रंथ આધુનીક પરિપેક્ષ્યમાં ગીતાનો બહુઆયામી દ્રષ્ટિકોણ ને રજુ કરે છે.
આ મોક્ષદા એકાદશી સાથે મનુષ્યો માટે ૠતુકાળના આહારવિહારની સાપેક્ષે સ્વાસ્થય જળવાઇ રહે એ અર્થે રાજગરાનું માહાત્મ્ય જોડાયેલ છે.
રાજગરો એ તાંદળજાના વર્ગની વનસ્પતિ છે. રાજગરાની ત્રણેક પ્રજાતી ભારતમાં જોવા મળે છે, જે પૈકીની કોઇ એક પ્રજાતીને रामदाना પણ કહે છે.
ગુજરાતમાં રાજગરા તરીકે ઓળખાતી પ્રજાતીનું વૈજ્ઞાનિક નામ Amaranthus Caudatus છે. આ ઉપરાંત અન્ય એક પ્રજાતી જેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Fagopyrum Tataricum ભારતમાં થાય છે જેને અંગ્રેજીમાં BuckWheat કહે છે, આને પણ रामदाना તરીકે ઓળખ મળેલ છે.
રાજનિઘંટુમાં મગધદેશના પર્વતીય પ્રદેશમાં થતી राजगिरिः નામે એક પત્રશાક વનસ્પતિને વિદ્વાનો “રાજગરો” બતાવે છે,
રાજનિઘંટુ પ્રમાણે એના ગુણ, स्थूलस्य तु अतिशीतलत्वम् अतिरुच्यत्वञ्च । બતાવેલ છે.
પહેલાં ગામડાંના દરેક ખેડુતના ઘરઆંગણે તથા ખેતરમાં રાજગરાના લાલ-મરૂન ફુલમંજરી સાથે લહેરાતા ચાર પાંચ છોડ જોવાં મળતાં હતાં આજે કેટલાક બાગબગીચાની શોભા વધારે છે.
વીસેક વર્ષ પહેલાં ગામડાની પ્રજા વ્રત, એકાદશી-એકટાણાંમાં કરતાં ઉપવાસમાં ફરાળી વાનગીઓમાં શીરો, પુરી, ભાખરી, કે લાડુ માત્ર રાજગરાના લોટથી બનાવતી હતી, આથી તો એને કદાચ रामदाना જેવું પવિત્ર નામ ઉત્તર પૂર્વીય ભારતીય પ્રજાએ આપ્યું હશે.
ઘઉં, ચોખા, બાજરી, જુવાર, મકાઇ જેવાં ધાન્ય કરતાં પણ રાજગરો વધુ પૌષ્ટિક, સ્વાદિષ્ટ અને સુપાચ્ય છે. 100 ગ્રામ રાજગરાનું પોષક મુલ્ય જોઈએ તો, કેલ્શિયમ – 159mg, પોટેશિયમ – 508 mg, મેગ્નેશિયમ – 248 mg, ઝીંક – 2.9 mg, ફોલેટ – 82 માઇક્રોગ્રામ જોવાં મળે છે, જે અન્ય ધાન્યના પોષકમુલ્ય કરતાં સાપેક્ષે વધુ છે.
શીતઋતુકાલના ઠંડીના શરૂઆતી સમયમાં અતિગુરુ ખાદ્ય પદાર્થ ઝડપથી પચતાં નથી અને જો ખવાય તો, એસીડીટી, ગેસ અને પેટનાં દુઃખાવા સાથે ઝાડા ઊલટી થાય છે.
આથી વિચક્ષણ વ્યક્તિઓએ માગશર માસ દરમિયાન રાજગરાના સેવનને સૂચવેલ હશે.
રાજગરાના દાણાને શેકવાથી ધાણીની જેમ ફુલે-ફાટે છે, આથી વધુ સુપાચ્ય અને સ્વાદિષ્ટ બને છે આવાં રાજગરાને ગોળ – ઘી સાથે પૌષ્ટિક પણ પચવામાં હલકી લાડુડી બનાવીને આ માસ દરમિયાન ખાવી આરોગ્યને ક્ષેમકારી છે.
રાજગરા ની ખેતી ઉત્તમ ઉત્પાદનમુલ્ય આપનાર છે, દીપાવલી પછી એક વિઘામાં 200 થી 250 ગ્રામ ઘરાઉ બીયારણ બાજરીની જેમ વાવી દેવાય છે, ઓછી પીયત અને બીન ઉપજાઉ જમીનમાં પણ રાજગરો થઇ આવે છે, રાજગરાના પાકને ખાસ પ્રકારના ખાતર કે જંતુનાશકની જરુરીયાત રહેતી નથી. એક વીઘામાં આશરે 200 કિલોથી વધારે ઉપજ થાય છે, ચાર મહીનાની રાજગરાની ખેતીમાં ઉત્પાદન ખર્ચ નહીવત્ આવે છે એની સામે ફરાળી લોટ તરીકે કિલો ના ₹ 100/- લેખે ઉત્પાદન મુલ્ય મળી શકે છે. 20 કિલો ના ₹ 1200/- થી ₹ 1500/- ભાવે રાજગરા-દાણાં હોલસેલમાં વેચાણ થાય છે. ખેતીપ્રધાન દેશ માટે, હલકી જમીનની ગુણવત્તાં સુધારવા રાજગરાનું વાવેતર ઉત્તમ છે, ફાલ લણી લીધા પછી રાજગરાને એજ જમીન પર પાથરી ઉપર છાણ-માટી થી Coating કરી દેવાથી ઉત્તમ ખાતર બને છે અને મુખ્યપાકમાં બીનજરૂરી નિંદણની સમસ્યા રહેતી નથી, રાજગરાનો ચારો પણ દુધાળ પાલતુ પશુઓ માટે પણ ઉત્તમ છે. પ્રાચીન સમયમાં રશિયામાં તો આ રાજગરાના એક એકર વાવેતરમાં મધમાખીની પેટી મુકીને અંદાજે 700 કિલો ખુશ્બોદાર મધ મેળવવામાં આવતું હતુ.
પ્રજા એ પણ ફરાળી વાનગીઓમાં બટાકા, મગફળી, સાબુદાણાંને બદલે રાજગરાને પુનઃ સ્થાન આપવું જોઇએ, રાજગરાના કૂણાં પાંદડાને શાક બનાવી પણ ખાઇ શકાય છે, રાજનિઘંટુમાં राजशाकनिका પર્યાયથી રાજગરાના પત્રશાકનું પોષણ મહત્વ દર્શાવેલ છે.
પ્રજા રાજગરાના ગુણકર્મ જાણીને ઉપયોગમાં લેશે તો..
ખેડૂતો વાવશે ને !
પ્રજાનું સ્વાસ્થય જાળવનાર ,
પાલતુ દુધાળ તૃણાહારી પશુઓને ઉત્તમ પોષણ આપનાર,
જમીન સુધારણાં કરનાર,
ખેડૂતને ઓછાં ઉત્પાદક ખર્ચ સામે ઝાઝું ઉત્પાદનમુલ્ય આપતાં …
આ રાજગરાને रामदाना કહ્યાં છે,
એ યથાર્થ જ છે.
રાજગરો… મનુષ્ય માટે ધર્મ અર્થ અને કામ ની પ્રાપ્તિ કરી આપનાર છે… આ ત્રિવર્ગ નું અંતિમ ફળ કે પરિણામ મોક્ષ હોય છે…
મોક્ષદા રાજગરો!!!
ડૉ ભાવેશભાઈ મોઢ
एक भारतीय ने जॉब छोड़कर कनाडा के 1 बड़े डिपार्टमेंटल स्टोर में सेल्समेन की नोकरी ज्वाइन की।
बॉस ने पूछा:- तुम्हे कुछ तज़ुर्बा है? उसने कहा कि हा थोड़ा बहुत है
पहले दिन उस भारतीय ने पूरा मन लगाकर काम किया।
शाम के 6 बजे बॉस ने पूछा:- आज पहले दिन तुमने कितने सेल किये?
भारतीय ने कहा कि सर मैंने 1 सेल किया।
बॉस चौंककर बोले:- क्या मात्र 1 ही सेल।
सामान्यत: यहाँ कार्य करने वाले हर सेल्समेन 20 से 30 सेल रोज़ाना करते हैं। अच्छा ये बताओं तुमने कितने रूपये का सेल किया।
93300 डॉलर । भारतीय बोला।
क्या!
लेकिन तुमने यह कैसे किया? आश्चर्यजनक रूप से बॉस ने पूछा।
भारतीय ने कहा:- 1 व्यक्ति आया और मैंने उसे एक छोटा मछली पकड़ने का हुक बेचा।
फिर एक मझोला और फिर अंततः एक बड़ा हुक बेचा। फिर उसे मैंने 1 बड़ी फिशिंग रॉड और कुछ फिशिंग गियर बेचे।
फिर मैंने उससे पूछा कि तुम कहा मछली पकड़ोगे और उसने कहा कि वह कोस्टल एरिया में पकड़ेगा।
तब मैंने कहा कि इसके लिए 1 नाव की ज़रूरत पड़ेगी। अतः मैं उसे नीचे बोट डिपार्टमेंट में ले गया और उसे 20 फीट की डबल इंजन वाली स्कूनर बोट बेच दी।
जब उसने कहा कि यह बोट उसकी वोल्कस वेगन में नहीं आएगी।
तब मैं उसे अपने ऑटो मोबाइल सेक्शन में ले गया और उसे बोट केरी करने के लिए नई डीलक्स 4 × 4 ब्लेज़र बेचीं। और जब मैंने उसे पूछा कि तुम मछली पकड़ते वक़्त कहा रहोगे। उसने कुछ प्लान नहीं किया था। तो मैं उसे कैम्पिंग सेक्शन में ले गया और उसे six sleeper camper tent बेच दिया।
और तब उसने कहा कि उसने जब इतना सब कुछ ले ही लिया है तो 200 डॉलर की ग्रासरी और बियर के 2 केस भी लेगा।
अब बॉस 2 कदम पीछे हटा और बेहद ही भौचक्के अंदाज़ में पूछने लगा:- तुमने इतना सब उस आदमी को बेच दिया जो केवल 1 fish hook खरीदने आया था?
“NO, SIR,”
वह तो केवल सरदर्द दूर करने की 1 टेबलेट लेने आया था। मैंने उसे समझाया कि मछली पकड़ना सरदर्द दूर करने का सबसे अच्छा उपाय है।
बॉस:- तुमने इसके पहले भारत में कहा काम किया था?
भारतीय :- जी मैं प्राइवेट हॉस्पिटल में डॉक्टर था घबराहट की मामूली शिकायत पर हम लोग, मरीजों से पैथोलॉजी, ईको, ईसीजी, टीएमटी,सी टी स्केन,एक्सरे, एम आर आई इत्यादि टेस्ट करवाते हैं।
बॉस:- तुम मेरी कुर्सी पर बेठो। मैं इंडिया मे ट्रेनिंग के लिये प्राइवेट हॉस्पिटल ज्वाईन करने जा रहा हूँ।
😥🤥😟
ज्ञानी का ज्ञान भंडार
ज्ञानी का ज्ञान भंडार
एक बहुत ज्ञानी व्यक्ति था। वो अपनी पीठ पर ज्ञान का भंडार लाद कर चला करता था। सारी दुनिया उसकी जयकार करती थी। ज्ञानी अपने ज्ञान पर दंभ करता इतराता फिरता था। एक बार वो किसी पहाड़ी से गुजर रहा था, रास्ते में उसे भूख लग आई। उसने इधर-उधर देखा, कुछ दूरी पर एक बुढ़िया पत्थरों के पीछे अपने लिए रोटी पका रही थी। ज्ञानी व्यक्ति उसके पास पहुंचा और उसने उससे अनुरोध किया कि क्या वो उसे भी एक रोटी खिला सकती है?
बुढ़िया ने कहा, “ज़रूर।”
आदमी ने कहा कि लेकिन उसके पास देने को कुछ नहीं है, हां ज्ञान है और वो चाहे तो उसे थोड़ा ज्ञान वो दे सकता है। बुढ़िया ने कहा कि ठीक है। तुम रोटी खा लो और मुझे मेरे एक सवाल का जवाब दे दो।
आदमी ने रोटी खाने के बाद बुढ़िया से कहा कि पूछो अपना सवाल। बुढ़िया ने पूछा, “तुमने अभी-अभी जो रोटी खाई है, उसे तुमने अतीत के मन से खाई है, वर्तमान के मन से खाई है या फिर भविष्य के मन से खाई है?”
आदमी अटक गया। उसने अपनी पीठ से ज्ञान की बोरी उतारी और उसमें बुढ़िया के सवाल का जवाब तलाशने लगा। हज़ारों पन्ने पलटने के बाद भी उसे उसके सवाल का जवाब नहीं मिला।
बहुत देर हो चुकी थी। बुढ़िया को लौटना था। आखिर में उसने उस ज्ञानी से कहा कि “तुम रहने दो। इस सवाल का जवाब इतना भी कठिन नहीं था।
ज़िंदगी में हर सवाल के जवाब कठिन नहीं होते। इसका तो बहुत सीधा सा जवाब था कि आदमी रोटी मुंह से खाता है, न कि अतीत, वर्तमान या भविष्य के मन से। वो तो तुम ज्ञानी थे, बड़े आदमी थे, तुमने अपने ज्ञान के बूते खुद को दुरूह बना लिया है, इसलिए हर सवाल के जवाब तुम पीठ पर लदे ज्ञान के बोझ में तलाशते हो, वर्ना ज़िंदगी को सहज रूप में जीने के लिए तो सहज ज्ञान की ही दरकार होती है।”
सहजता से बढ़ कर जीवन को जीने का कोई दूसरा मूलमंत्र नहीं है। जो आदमी सहज होता है, वो संतोषी होता है। जीवन के सफर को सुखमय बनाने का यह सबसे आसान फॉर्मूला है। जो चीज जैसी है, उसे उसी तरह स्वीकार करने की कोशिश करनी चाहिए।
लोग भले कहें कि जो हम पाएंगे, वही देंगे लेकिन आप इसकी जगह यह सोचना कि जो आप दोगे, वही पाओगे। जीवन में हर सवाल का जवाब ज्ञान की पीठ पर सवार नहीं होता।
दो तेंदुए
दो तेंदुए💐💐
नंदन वन में जग्गा और राका नाम के दो तेंदुए रहते थे. वहां हिरनों की कोई कमी नहीं थी, दोनों अपने-अपने इलाकों में आराम से इनका शिकार करते और महीने के अंत में जंगल के बीचो-बीच स्थित एक टीले पर मिलकर साथ में कुछ समय बिताते।
ऐसी ही एक मुलाक़ात में जग्गा बोला, “मैं सोच रहा हूँ कि अब मैं सुअर का शिकार करना भी सीख लूँ।
इस पर राका बोला. “ऐसा करने की क्या ज़रुरत ? इस जंगल में हज़ारों हिरन हैं और हम बड़ी आसानी से उनका शिकार कर लेते हैं…फिर क्यों बेकार में नया शिकार सीखने में अपनी एनर्जी बर्बाद की जाए?”
“तुम्हारी बात सही है कि आज यहाँ बहुत से हिरन हैं… पर कल किसने देखा है? क्या पता एक दिन इनकी संख्या कम हो जाए…” जग्गा ने समझाया।
यह सुन कर राका जोर से हंस पड़ा और बोला, “जो तुम्हारे जी में आये करो मैं बेकार की चीजों में अपना समय बर्बाद नहीं करूँगा.”
इसके बाद दोनों तेंदुए अपने-अपने रास्ते चल दिए और एक महीने बाद वापस उसी टीले पे मिले।
“पता है इस महीने मैंने बड़े ध्यान से सुअरों की गतिविधियाँ देखीं… इन्हें पकड़ना इतना आसान भी नही होता है… कई प्रयासों के बाद ही मैं पहली बार एक सुअर का शिकार कर पाया… और पूरे महीने इसी की प्रैक्टिस करता रहा. और अब इस महीने मैं बंदरों का शिकार करना सीखूंगा.” जग्गा उत्साहित होते हुए बोला।
पर इन सब बातों का राका पर कोई असर नहीं पड़ा उसने वही बात दोहरा दी, “जो तुम्हारे जी में आये करो मैं बेकार की चीजों में अपना समय बर्बाद नहीं करूँगा.”
अगले महीने जग्गा बन्दर कर शिकार करना सीख चुका था।
समय बीतता गया और साल का अंत आते-आते जग्गा ने सुअर, बन्दर, ज़ेब्रा , भेंड़, नीलगाय समेत कई जानवरों का शिकार करने में महारथ हासिल कर लिया।
और दूसरी तरफ राका अभी भी बस हिरनों का शिकार करना ही जानता था।
अगले कुछ सालों तक सबकुछ सामान्य रहा पर उसके बाद नंदन वन में भयंकर सूखा पड़ा. तालाब के तालाब सूख गए, कभी घासों से लहलहाते मैदान आज बंजर हो गए…पेड़-पौधों से पत्तियां गायब सी हो गयीं… भोजन और पानी की कमी के कारण बहुत से जानवर मर गए. हर तरफ हाहाकार मच गया।
बचे हुए मुट्ठीभर हिरनों को मारने के लिए शेर, बाघ और चीता जैसे जानवर आपस में टकराने लगे।
ऐसे में जग्गा और राका एक बार फिर से टीले पर मिले।साफ़ पता चल रहा था कि इस त्रासदी के बावजूद जग्गा की सेहत पर कोई ख़ास फरक नहीं पड़ा था जबकि राका की हालत बुरी थी… पर्याप्त भोजन न मिलने के कारण वह कमजोर हो गया था… और इस हालत में कोई नया शिकार करना सीखना भी उसके बस की बात नहीं थी।
राका आज मन ही मन पछता रहा था उसके मन में उसके ही शब्द…“जो तुम्हारे जी में आये करो मैं बेकार की चीजों में अपना समय बर्बाद नहीं करूँगा.” गूँज रहे थे।
दोनों दोस्त विदा हुए और इसके बाद राका कभी नहीं दिखाई दिया।
तीन बालक
तीन बालक💐💐
एक राजा थे, उन्हें पशु-पक्षियों से बहुत प्यार था। वे पशु-पक्षियों से मिलने के लिए वन में जाते थे।
हमेशा की तरह एक दिन राजा पशु-पक्षियों को देखने के लिए वन में गए। अचानक आसमान में बादल छा गए और तेज-तेज बारिश होने लगी।
बारिश होने के कारण उन्हें ठीक से कुछ दिखाई नहीं दे रहा था, राजा रास्ता भटक गए। रास्ता दूंढते-ढूंढते किसी तरह राजा जंगल के किनारे पहुंच ही गए।
भूख-प्यास और थकान से बेचैन राजा, एक बड़े से पेड़ के नीचे बैठ गए। तभी राजा को उधर से आते हुए तीन बालक दिखाई दिए।
राजा ने उन्हें प्यार से अपने पास बुलाया,"बच्चों यहां आओ। मेरी बात सुनो।"
तीनों बालक हंसते-खेलते राजा के पास आ गए। तब राजा बोले-मुझे बहुत भूख और प्यास लगी है, क्या मुझे भोजन और पानी मिल सकता है।
बालक बोले, पास में ही हमारा घर है। हम अभी जाकर आपके लिए भोजन और पानी लेकर आते हैं। आप बस थोड़ा-सा इंजतार कीजिए।
तीनों बालक दौड़कर गए और राजा के लिए भोजन और पानी ले आए।*
राजा बालकों के व्यवहार से बहुत खुश हुए। और बोले,प्यारे बच्चों, तुमने मेरी भूख और प्यास मिटाई है।
मैं तुम तीनों बालकों को इनाम के रूप में कुछ देना चाहता हूँ। बताओ तुम बालकों को क्या चाहिए?
थोड़ी देर सोचने के बाद एक बालक बोला:-महाराज,क्या आप मुझे एक बड़ा सा बंगला और गाड़ी दे सकते हैं?
राजा बोले:- हां-हां क्यों नहीं। अगर तुम्हें ये ही चाहिए तो जरूर मिलेगा।अब तो बालक फूले न समाया।
https://chat.whatsapp.com/H9jNCTdbPiNCZcjDwDN29a
दूसरा बालक भी उछलते हुए बोला:- मैं बहुत गरीब हूं। मुझे धन चाहिए। जिससे मैं भी अच्छा-अच्छा खा सकूं, अच्छे-अच्छे कपड़े पहन सकूं और खूब मस्ती करूं।
राजा मुस्कराकर बोले, ठीक है बेटा, मैं तुम्हें बहुत सारा धन दूंगा।यह सुनकर दूसरा बालक भी खुशी से झूम उठा।
भला तीसरा बालक क्यों चुप रहता। वह भी बोला:-महाराज। क्या आप मेरा सपना भी पूरा करेंगे?
मुस्कराते हुए राजा ने बोला-क्यों नहीं, बोलो बेटा तुम्हारा क्या सपना है? क्या, तुम्हें भी धन-दौलत चाहिए?
नहीं महाराज। मुझे धन-दौलत नहीं चाहिए। मेरा सपना है कि मैं पढ़-लिखकर विद्वान बनूं। क्या आप मेरे लिए कुछ कर सकते हैं?
तीसरे बालक की बात सुनकर राजा बहुत खुश हुए।
राजा ने उसके पढ़ने-लिखने की उचित व्यवस्था करवा दी। वह मेहनती बालक था। वह दिन-रात लगन से पढ़ता और कक्षा में पहला स्थान प्राप्त करता। इस तरह समय बीतता गया। वह पढ़-लिखकर विद्वान बन गया। राजा ने उसे राज्य का मंत्री बना दिया।बुद्धिमान होने के कारण सभी लोग उसका आदर-सम्मान करने लगे।
उधर जिस बालक ने राजा से बंगला और गाड़ी मांगी थी। अचानक बाढ़ आने से उसका सब कुछ पानी में बह गया।
दूसरा बालक भी धन मिलने के बाद, कोई काम नहीं करता था। बस दिनभर फिजूल खर्च करके धन को उड़ता और मौज-मस्ती करता था। लेकिन रखा धन भला कब तक चलता। एक समय आया कि उसका सारा धन समाप्त हो गया। वह फिर से गरीब हो गया।
दोनों बालक उदास होकर अपने मित्र यानि मंत्री से मिलने राजा के दरबार में गए। वे दुखी होकर अपने मित्र से बोले, हमने राजा से इनाम मांगने में बहुत बड़ी भूल की।
हमारा धन, बंगला, गाड़ी सब कुछ नष्ट हो गया। हमारे पास अब कुछ नहीं बचा है। मित्र ने समझाते हुए कहा, किसी के भी पास धन-दौलत हमेशा नहीं रहते। धन तो आता-जाता रहता है। सिर्फ शिक्षा है जो हमेशा हमारे पास रहती है। धन से नहीं बल्कि शिक्षा से ही हम धनवान बनते हैं।
दोनों बालकों को अपनी गलती पर बहुत पछतावा हुआ। उन्होंने तय किया कि हम भी मेहनत और लगन से पढ़ाई करेंगे और अपने जीवन को सुखी बनाएंगे।
💐💐शिक्षा💐💐
इसी लिये कहा गया है कि, विद्याधन सबसे बड़ा धन है, इसे कोई चुरा नहीं सकता है और जितना बाँटो उतना ही अधिक बढ़ता जाता है।अपने बच्चों को सामाजिक, राजनैतिक, व्यावसायिक, धार्मिक, व नैतिकशिक्षा से परिपूर्ण करें । यही सच्चा धन है।
प्रस्तुतकर्ता-ओम प्रकाश सिंह भदोरिया।।
वर्तमान का फल
वर्तमान का फल💐💐
सूखे के कारण नयासर गाँव के किसान बहुत परेशान थे।धरती से पानी गायब हो चुका ,ट्यूबवेल जवाब दे चुके थे… खेती करने के लिए सभी बस इंद्र की कृपा पर निर्भर थे,पर बहुत से पूजा-पाठ और यज्ञों के बावजूद बारिश होने का नाम नहीं ले रही थी. हर रोज किसान एक जगह इकठ्ठा होते और बादलों को ताकते रहते कि कब बारिश हो और वे खेतों में लौट सकें।
आज भी सभी बारिश के इंतज़ार में बैठे हुए थे कि तभी किसी ने कहा, “अरे ये हरिया कहाँ रह गया… दो-तीन दिन से वो आ नहीं रहा… कहीं मेहनत-मजदूरी करने शहर तो नहीं चला?”
बात हंसी में टल गयी पर जब अगले दो-तीन दिन हरिया दिखाई नहीं दिया तो सभी उसके घर पहुंचे।
“बेटा, तेरे बाबूजी कहाँ हैं?”, हरिया के बेटे से किसी ने प्रश्न किया।
“पापा खेत में काम करने गए हैं!”, बेटा यह कहते हुए अन्दर की ओर भागा।
“खेत में काम करने!”, सभी को बड़ा आश्चर्य हुआ कि हरिया ऐसा कैसे कर सकता है।
“लगता है इस गर्मी में हरिया पगला गया है!”, किसी ने चुटकी ली और सभी ठहाका लगाने लगे।
लेकिन सबके अन्दर कौतूहल था कि हरिया खेत में क्या कर रहा होगा और सभी उसे देखने के लिए चल पड़े।
उन्होंने देखा कि हरिया खेत में गड्ढा खोद रहा था।
“अरे! हरिया! ये तू क्या कर रहा है?”
“कुछ नहीं बस बारिश होने की तैयारी कर रहा हूँ.”
“जहाँ बड़े-बड़े जतन करने से बारिश नहीं हुई वहां तेरा ये गड्ढा खोदने का टोटका कहाँ काम आने वाला!”
“नहीं-नहीं मैं टोटका नहीं कर रहा मैं तो बस कोशिश कर रहा हूँ कि जब बारिश हो तो मैं हर तरफ का बहाव इस जलाशय की ओर कर इसमें ढेर सारा पानी इकठ्ठा कर सकूँ… ताकि अगली बार बारिश के बिना भी कुछ दिन काम चल जाए!”
“इस बार का ठिकाना नहीं और तू अगली बार की बात कर रहा है…महीनों बीत गए और एक बूँद नहीं टपकी है आसमान से… ये बेकार की मेहनत में समय बर्बाद मत कर… चल हमारे साथ वापस चल!”
लेकिन हरिया ने उनकी बार अनसुनी कर दी और कुछ दिनों में अपना जलाशय तैयार कर लिया।
ऐसे ही कई दिन और बीत गए पर बारिश नहीं हुई… फिर एक दिन अचानक ही रात में बादलों के घरघराहट सुनाई दी… बिजली चमकने लगी और बारिश होने लगी।
मिटटी की भीनी-भीनी खुशबु सारे इलाके में फ़ैल गयी… किसानों के चेहरे खिल उठे… सभी सोचने लगे कि बस अब उनके बुरे दिन ख़त्म हो जायेंगे… लेकिन ये क्या कुछ देर बरसने के बाद बारिश थम गयी और किसानों की ख़ुशी भी जाती रही।
अगली सुबह सब खेतों का जायजा लेने पहुंचे. मिटटी बस ऊपर से गीली भर हो पायी थी, ऐसे में खेतों की जुताई शुरू तो हो सकती थी लेकिन सींचाई के लिए और भी पानी की ज़रुरत पड़ती… किसान मायूस हो अपने घरों को लौट गए।
दूसरी तरफ हरिया भी अपने खेत पहुंचा और लाबालब भरे छोटे से जलाशय को देखकर खुश हो गया. समय गँवाए बिना उसने हल उठाया और खेत जोतना शुरू कर दिया. कुछ ही महीनों में माधवपुर के सूखाग्रस्त इलाके में बस एक ही चीज हरी-भरी दिखाई दे रही थी— हरिया का खेत।इस प्रकार हरिया ने मेहनत से अपने कार्य को पूरा किया।
दो लकड़हारे
दो लकड़हारे💐💐
बहुत समय पहले की बात है जंगल के करीब एक गाँव में दुखिया और सुखिया नाम के दो लकड़हारे रहते थे. एक सुबह जब वे जंगल में लकड़ियाँ काटने गए तो उनकी आँखे फटी की फटी रह गयी।
लकड़ी की तस्करी करने वाली गैंग ने बहुत सारे पेड़ काट दिए थे और बड़े-बड़े ट्रक्स में लकड़ियाँ भर ले गए थे.
ये देखते ही दुखिया क्रोधित हो गया, “देख सुखिया क्या किया उन तस्करों ने… मैं उन्हें छोडूंगा नहीं…. मैं गाँव के हर घर जाऊँगा और इस घटना की शिकायत करूँगा… क्या तुम भी मेरे साथ चलोगे…”
“तुम चलो मैं बाद में आता हूँ.”, सुखिया बोला.
“बाद में आता हूँ??? क्या मतलब है तुम्हारा इतनी बड़ी घटना हो गयी और तुम हाथ पे हाथ धरे बैठे रहोगे… चल के सबको इसके बारे में बताओगे नहीं?”, दुखिया हैरान होते हुए बोला.
“जो मन करे वो करो.. मैं तो चला…”
और फ़ौरन दुखिया गाँव के प्रधान के पास जा कर बोला, “आप यकीन करेंगे उन दुष्टों ने रातों-रात सैकड़ों पेड़ काट डाले… मैं कुछ नहीं जानता उन्हें सजा मिलनी ही चाहिए….किसी भी तरह से उनका पता लगाइए और उन्हें पुलिस के हवाले करिए…”
और इसके बाद दुखिया घर-घर जाकर यही बात बताने लगा और साथ में सुखिया की भी शिकायत करने लगा कि इतना कुछ हो जाने पर भी उसे कोई फर्क नहीं पड़ा और वो इसके लिए कुछ भी नहीं कर रहा है.
गाँव वाले भी क्या करते उसके बात सुनते और ढांढस बंधा कर अपने-अपने काम में लग जाते.
ये सब करते-करते शाम हो गयी और दुखिया अपने घर लौट आया.
अगली सुबह वह फिर से सुखिया के पास गया और कहा, “आज मैं इस घटना की शिकायत करने कोतवाली जा रहा हूँ…क्या तुम नहीं चलोगे?”
“मैं चलना तो चाहता हूँ पर क्या हम दोपहर को नहीं चल सकते?”, सुखिया बोला.
“समझ गया… तुम टाल-मटोल कर रहे हो मैं अकेले ही चला जाता हूँ…”, और दुखिया गुस्से में वहां से निकल गया.
अगली सुबह दुखिया के दिमाग में आया कि इस घटना को लेकर गांधी चौक पर धरना दिया जाए…. और वह अपनी योजना लेकर सुखिया के घर पहंचा.
“खट-खट खट-खट”, दुखिया ने सुखिया को आवाज़ देते हुए दरवाजा खटखटाया
“बापू जंगल गए हैं!”, अंदर से आवाज़ आई.
दुखिया मन ही मन सोचने लगा कि ये सुखिया भी कितना पागल है… अब जब हमारे मतलब के पेड़ ही नहीं रहे तो वो जंगल में क्या करने गया है!
वह फ़ौरन सुखिया को बुलाने के लिए जंगल की ओर बढ़ गया.
वहां पहुँच कर उसने देखा कि सुखिया उस जगह को साफ़ कर उसमे नए पेड़ लगा रहा है.
दुखिया बोला, “ये क्या कर रहे हो? अभी बहुत से लोगों को इस घटना के बारे में पता नहीं चला है…. और तुम यहाँ नए पेड़ लगाने में समय बर्बाद कर रहे हो… क्यों कर रहे हो ऐसा?”
“क्योंकि बस शिकायत करने से पेड़ वापस नहीं आ जायेंगे!”, सुखिया बोला।
शरारत या उदंडता
शरारत या उदंडता॥
रिश्तेदार के बेटे की शादी थी। बारात लौटकर आई थी,दावत की तैयारी चल रही थी ।कुछ माताएँ अपने बेटों से वहाँ का हाल चाल पूछ रही थी। बेटों ने बताना शुरू किया कि लड़की वालों ने शानदार होटल में ठहराया था। सब को अलग-अलग कमरे दिए थे पर हम चारों एक ही कमरे में रुके थे ।ख़ूब मौज मस्ती की।
लड़कों की उम्र पंद्रह से बीस के बीच की होगी। बोले, लड़की वाले बड़ी रईसी दिखा रहे थे, हम भी मज़ा चखा आए हैं ।अब जब भुगतान देना पड़ेगा, तब पता चलेगा।
एक ने कहा, मैं होटल से हेयर ड्रायर उठा लाया। दूसरा बोला, मैंने बाथरूम का शीशा तोड़ दिया। तीसरे ने कहा, मैंने प्रेसवाली मेज़ से मार मार कर पंखे के पर टेढ़े कर दिए। छोटा चुपचाप बैठा था। सबसे बड़े ने खिलखिला कर कहा, इसने चलने से पहले पलंग के गद्दे और तकियों में सूसू कर दिया।
माताएँ भी उनकी हँसी में शामिल हो गईं परंतु मेरे लिए अब अपने को रोक पाना मुश्किल हुआ। मैंने कहा, बड़ा अच्छा किया, लड़की वाले ने जहाँ इतना खर्च किया है, पच्चीस-पचास हज़ार भी अगर भुगतान लगेगा, दे देंगे पर तुम अपने परिवार की प्रतिष्ठा पर जो कालिख पोत आए हो, उसकी भरपाई कैसे होगी?
माताओं को बुरा लगा। बोली, अरे आंटी बच्चे हैं, शरारत तो होती ही है।
क्या इसे बच्चों की शरारत मानेंगे ?
मैंने कहा, वो लोग सोचेंगे कि अच्छा होता कि हम इन्हें किसी धर्मशाला में ठहराते और जब यह बहू अपने घर वापस जाएगी और सब कुछ सुनेगी तो इसे कितनी शर्मिंदगी उठानी पड़ेगी। अपने ससुराल वालों के प्रति कैसे भाव इसके मन में आएँगे। माताओं को खल गया, बोली कि शादी ब्याह में ऐसे हँसी-मज़ाक़ चलते हैं।
गलती ऐसे ही शुरू होती है, जब हम बेटों की अनपेक्षित बातों को शरारत, बचपना, नासमझी आदि कह कर अनदेखा कर देते हैं, एक तरह से उन्हें बढ़ावा देते हैं। आगे चलकर यही बर्ताव, व्यवहार का तरीक़ा बन जाता है ।
यह दुलार नहीं है, उन्हीं के जीवन में आगे समस्या दायक हो सकता है। समझना और छोटों को समझाना हम बड़ों को है।
एक आस्ट्रेलिया से उड़ने वाला विमान टैकऑफ के समय 3.5° भी स्ट्रिंग अगर राइट को घूम जाए। तो न्योक की जगा वॉसिटन डीसी लैंड करेगा।
Free Hindi eBooks 