Share this:

🌺🌺🌺🌺🌺🌺🌺🌺🌺🌺🌺🌺🌺🌺🌺

राजा भोज एक बहुत बड़े दानवीर थे। उनकी ये एक खास बात थी कि जब वो दान देने के लिए✊ हाथ आगे बढ़ाते तो अपनी 😞नज़रें नीचे झुका लेते थे।

ये बात सभी को अजीब लगती थी कि ये राजा कैसे दानवीर हैं। ये दान भी देते हैं और इन्हें शर्म भी आती है।

ये बात जब तुलसीदासजी तक पहुँची तो उन्होंने राजा को चार पंक्तियाँ लिख भेजीं जिसमें लिखा था –

ऐसी देनी देन जु
कित सीखे हो सेन।
ज्यों ज्यों कर ऊँचौ करौ
त्यों त्यों नीचे नैन।।

इसका मतलब था कि राजा तुम ऐसा दान देना कहाँ से सीखे हो? जैसे जैसे तुम्हारे हाथ ऊपर उठते हैं वैसे वैसे तुम्हारी नज़रें तुम्हारे नैन नीचे क्यूँ झुक जाते हैं?

राजा ने इसके बदले में जो जवाब दिया वो जवाब इतना गजब का था कि जिसने भी सुना वो राजा का कायल हो गया।
इतना प्यारा जवाब आज तक किसी ने किसी को नहीं दिया।

राजा ने जवाब में लिखा –

देनहार कोई और है
भेजत जो दिन रैन।
लोग भरम हम पर करैं
तासौं नीचे नैन।।

मतलब, देने वाला तो कोई और है वो ईश्वर है वो परमात्मा है वो दिन रात भेज रहा है। परन्तु लोग ये समझते हैं कि मैं दे रहा हूँ राजा दे रहा है। ये सोच कर मुझे शर्म आ जाती है और मेरी आँखें नीचे झुक जाती हैं।
वो ही करता और वो ही करवाता है, क्यों बंदे तू इतराता है,

एक साँस भी नही है तेरे बस की, वो ही सुलाता और वो ही जगाता है………🙏🙏🙏🙏🙏

Share this:

डिप्रेशन ग्रस्त एक सज्जन जब पचास साल की उम्र से ज्यादा के हुए तो उनकी पत्नी ने एक काउंसलर का अपॉइंटमेंट लिया जो ज्योतिषी भी थे।

पत्नी बोली:- “ये भयंकर डिप्रेशन में हैं, कुंडली भी देखिए इनकी।”
और बताया कि इन सब के कारण मैं भी ठीक नही हूँ।

ज्योतिषी ने कुंडली देखी सब सही पाया। अब उन्होंने काउंसलिंग शुरू की, कुछ पर्सनल बातें भी पूछी और सज्जन की पत्नी को बाहर बैठने को कहा।

सज्जन बोलते गए…
बहुत परेशान हूं…
चिंताओं से दब गया हूं…

नौकरी का प्रेशर…
बच्चों के एजूकेशन और जॉब की टेंशन…
घर का लोन, कार का लोन…

कुछ मन नही करता…
दुनिया मुझे तोप समझती है…
पर मेरे पास कारतूस जितना भी सामान नही….
मैं डिप्रेशन में हूं…
कहते हुए पूरे जीवन की किताब खोल दी।

तब विद्वान काउंसलर ने कुछ सोचा और पूछा, “दसवीं में किस स्कूल में पढ़ते थे?”

सज्जन ने उन्हें स्कूल का नाम बता दिया।

काउंसलर ने कहा:-
“आपको उस स्कूल में जाना होगा। आप वहां से आपकी दसवीं क्लास का रजिस्टर लेकर आना, अपने साथियों के नाम देखना और उन्हें ढूंढकर उनके वर्तमान हालचाल की जानकारी लेने की कोशिश करना। सारी जानकारी को डायरी में लिखना और एक माह बाद मुझे मिलना।”

सज्जन स्कूल गए, मिन्नतें कर रजिस्टर ढूँढवाया फिर उसकी कॉपी करा लाए जिसमें 120 नाम थे। महीना भर दिन-रात कोशिश की फिर भी बमुश्किल अपने 75-80 सहपाठियों के बारे में जानकारी एकत्रित कर पाए।
आश्चर्य!!!
उसमें से 20 लोग मर चुके थे…
7 विधवा/विधुर और 13 तलाकशुदा थे…
10 नशेड़ी निकले जो बात करने के भी लायक नहीं थे…
कुछ का पता ही नहीं चला कि अब वो कहां हैं…
5 इतने ग़रीब निकले की पूछो मत…
6 इतने अमीर निकले की यकीन नहीं हुआ…
कुछ केंसर ग्रस्त, कुछ लकवा, डायबिटीज़, अस्थमा या दिल के रोगी निकले…
एक दो लोग एक्सीडेंट्स में हाथ/पाँव या रीढ़ की हड्डी में चोट से बिस्तर पर थे…
कुछ के बच्चे पागल, आवारा या निकम्मे निकले…
1 जेल में था…

एक 50 की उम्र में सैटल हुआ था इसलिए अब शादी करना चाहता था, एक अभी भी सैटल नहीं था पर दो तलाक़ के बावजूद तीसरी शादी की फिराक में था…

महीने भर में दसवीं कक्षा का रजिस्टर भाग्य की व्यथा ख़ुद सुना रहा था…

काउंसलर ने पूछा:- “अब बताओ डिप्रेशन कैसा है?”

इन सज्जन को समझ आ गया कि उसे कोई बीमारी नहीं है, वो भूखा नहीं मर रहा, दिमाग एकदम सही है, कचहरी पुलिस-वकीलों से उसका पाला नही पड़ा, उसके बीवी-बच्चे बहुत अच्छे हैं, स्वस्थ हैं, वो भी स्वस्थ है, डाक्टर, अस्पताल से पाला नहीं पड़ा…

सज्जन को महसूस हुआ कि दुनिया में वाकई बहुत दुख है और मैं बहुत सुखी और भाग्यशाली हूँ।

दूसरों की थाली में झाँकने की आदत छोड़ कर अपनी थाली का भोजन प्रेम से ग्रहण करें।

तुलनात्मक चिन्तन न करें, सबका अपना प्रारब्ध होता है।
और फिर भी आपको लगता है कि आप डिप्रेशन में हैं तो आप भी अपने स्कूल जाकर दसवीं कक्षा का रजिस्टर ले आएं और..

🙏🏽🚩

Share this:

Good Morning… 2

માણસે સફળ થવું હોય તો કલ્પનાશીલ બનવું જરૂરી છે. ધ્યાન રાખજો, સપનાં અલગ છે અને કલ્પના અલગ છે. (ભલે એ બંને તમારી ક્લાસમેટસ્ હોય…)
મૂળ વાત, કલ્પનાશક્તિ વધારવા ભૂતકાળના અનુભવો, વાંચન, રખડવાનો ક્વોટા હોવો જરૂરી છે. સોનાના પર્વતની ડિઝાઇન વિચારવા સોનું અને પર્વત અનુભવવા જરૂરી છે…
યાદ છે પેલી પંચતંત્રની વાર્તા?
કરાલમુખ નામનો મગર અને રક્તમુખ નામનો વાંદરો પાક્કા મિત્રો હતાં, વાંદરો રોજ મગરને જાંબુ ખવડાવતો. મગર ઘરે લઇ જઇને મગરીને ખવડાવે. મગરની પત્નિ જાંબુના મીઠા સ્વાદથી પ્રભાવિત થઇને વાંદરાનું કાળજું માંગ્યું.
મગરે વાંદરાને ભોજન માટે આમંત્રણ આપ્યું, પાણીમાં પીઠ પર બેસાડીને જતો હતો. સ્વભાવગત બોલી નાખ્યું કે તારું કાળજું જોઈએ છે. વાંદરાએ હોંશિયારી કરી અને કાળજું તો ઝાડ પર મૂકીને આવ્યો છે. તારે કાળજું ખાવું હોય તો પહેલેથી કહેવું હતું ને? ચાલ આપણે લઇ આવીએ…
મગર વાંદરાને લઇને પરત લઇ જાય છે, ઝાડ પર ચડીને વાંદરો મગરને કહે છે કે કોઇને બે કાળજા હોય? મુરખ, તારી જોડે સંબંધ ન રખાય.
મગરને ભૂલ સમજાતા હું તો ગમ્મત કરતો હતો વાળી આધુનિક ટ્યુન વગાડે છે. વાંદરાએ ફરી મગરને ખખડાવ્યો….
મગરે પૂછ્યું કે તું આટલો હોંશિયાર કેમ? વાંદરાએ એક પછી એક પંદર જેટલી વાર્તાઓ કહી દીધી….
પંચતંત્રની આ વિશેષતા છે કે એક વાર્તા શરૂ થાય અને તેમાંથી વાર્તાઓનો દોર શરૂ થાય….
વાંદરાએ કહેલી વાર્તાઓ…
એક કરાલકેસર નામનો સિંહ હતો, હાથી જોડે બબાલ થતાં સારો એવો મેથીપાક પડ્યો હતો. સિંહના ચમચા એવા ધૂસરસ નામના શિયાળે સિંહ પાસે ખોરાક લાવવાનું નક્કી કર્યું.
શિયાળ લંબકર્ણ નામના એક ગધેડા પાસે ગયો.
ગધેડાને સમજાવ્યો કે તું હેન્ડસમ છે, જંગલમાં બે ગધેડીઓ સાથે તારા લગ્ન થઈ શકે તેમ છે. ગધેડો જંગલમાં ગયો, સિંહ હુમલો કર્યો પણ ગધેડો બચી ગયો.
શિયાળ પાછો ગધેડા પાસે ગયો અને સમજાવ્યો કે તને જોઇને તારી પ્રિયતમા તને ગળે લાગવા માંગતી હતી. ગધેડો પાછો જંગલમાં આવ્યો અને સિંહનો શિકાર બન્યો.
સિંહ શિકાર કરીને નદી કિનારે નહાવા ગયો તો શિયાળે ગધેડાનું દિલ અને કાનનું ભોજન કરી દીધું. સિંહે આવીને જોયું તો કાન અને દિલ ગાયબ…
શિયાળ પર ગુસ્સો થયો, શિયાળે કહ્યું કે આ મુરખ પાસે કાન અને દિલ હોત તો ફરીથી આવ્યો હોત? સિંહે શિયાળનો ભાગ પણ આપ્યો… કુછ સમજે?
બાકી વાર્તાઓ પંચતંત્રમાં વાંચી લેજો. કેટલીક વાર્તાઓ ત્યાંથી અહીં આવી તો ઘણી કહાનીઓ ભારતથી વાયા ફારસી દુનિયાભરમાં ગઇ….
બાય ધ વે, ભારતીય પંચતંત્રનો અનુવાદ ઇરાનના રાજાએ પાંચમી સદીમાં કરાવ્યો હતો. એ પણ ઇન્ટરેસ્ટિંગ સ્ટોરી છે…
ઈરાનમાં એક રાજા હતો, નૌશિરવાં. તેના દરબારમાં બુર્ઝો નામનો વિદ્વાન હતો. બુર્ઝો માનતો કે ભારતના કોઈ પર્વત પર અમર થઈ શકાય એવી ઔષધ છે. તે ભારત આવ્યો પણ એવી ઔષધ મળી નહીં. પોતાના રાજાને શું કહેશે એ ચિંતામાં તેણે એક વૃદ્ધ વિદ્વાનની મદદ લીધી. આ વિદ્વાને બુર્ઝોને પંચતંત્રની વાર્તાઓ કહી, જે બુર્ઝોએ લખી લીધી. આ વાર્તામાં ચિન્તા દૂર કરવાની વાતો હતી. સમસ્યાઓ ન રહે તો માણસ આપોઆપ તંદુરસ્ત રહી શકે….
બુર્ઝોએ ઇરાનની ભાષામાં ટ્રાન્સલેટ કરી અને તેમાંથી ઇબનુલ મુફ્કા નામની વ્યક્તિએ ફારસીમાં અનુવાદ કર્યો.
ફારસી ભાષામાંથી ગ્રીક અનુવાદ થયો. ગ્રીકમાંથી જર્મન અને લેટિન ભાષામાં અનુવાદ થયો, જેમાંથી પંદરમી સોળમી સદી સુધીમાં અંગ્રેજી અનુવાદ થયો….
પંચતંત્રનો પોતપોતાની શૈલીમાં દુનિયાભરની ભાષામાં ભાષાંતર થયું, વાર્તાઓમાં નાના મોટા ફેરફારો થયા, વિદેશ જ નહીં પણ ભારતીય ભાષાઓમાં પણ દરેક સંસ્કૃતિ ઉમેરાતી ગઇ.
આખું યુરોપ જેનું ગૌરવ કરે છે એ ઇશપ કથાઓ પણ પંચતંત્રનું એક સ્વરૂપ છે…. પંચતંત્રની વાર્તાઓ શા માટે લખવામાં આવી? ભૂતકાળના અનુભવ પરથી ભવિષ્યના સ્વપ્ન શણગારી શકાય…
મૂળ વાત, મનુષ્ય અન્ય પ્રાણીઓથી અલગ કેવી રીતે છે? માણસ પાસે એક કળા છે, “કલ્પના કરવાની ક્ષમતા”… ઇમેજીનેશન…
માણસ કલ્પના કેવી રીતે કરે છે? ભૂતકાળ તમે જાણ્યું છે, સમજ્યા છો એ તમારી મેમરી છે… જ્યારે માણસ મેમરીનો ઉપયોગ અજાણ્યા ભવિષ્ય માટે કરે એને કલ્પના કહી શકાય… ક્રિટિકલ કેસમાં ડોક્ટરો આવું નહિ કરતા હોય? આપણે રેફરન્સ લઇને પગલું ભરીએ છીએ એ શું છે? મિન્સ કલ્પના કરવા માટે ભૂતકાળના અનુભવો જરૂરી છે…
વાર્તાઓ તો ઇમેજીનેશન કરવા માટે પહેલું ભાથું છે….

Deval Shastri🌹

Share this:

विज्ञापन में नारी

---

“चाचा ,देखना अब खूब सारी लड़कियाँ आपसे लिपटकर इत्ती सारी किस्सी लेंगी” सूरज को डियो डालते देखकर छह साल की रिया ने अपने नन्हें-नन्हें हाथ फैलाते हुए कहा तो वह हँस पड़ा “ये क्या कह रही है बेटू… ऐसे कहाँ देखा?” सूरज ने पूछा तो उसने टेलीविजन की तरफ इशारा किया “इस पर दिखाते हैं ना…” सुनकर मुझे कुछ दिन पहले की बात याद आ गई, जब बाई पोंछा लगा रही थी और उससे बाल्टी का पानी गिर गया ..तब भी रिया ने कहा था कि “आँटी, इसके ऊपर व्हिस्पर डाल दो ,फिर देखना वो सारा पानी सोख लेगा।” तब सब हँस पड़े थे कि बच्ची है ,पर अब मुझे चिंता होने लगी कि इतनी नन्ही सी बच्ची ,जिसे दुनियादारी का ज्ञान भी नही है ..बगैर मतलब जाने क्या-क्या सीख रही है ये और इसके जैसे तमाम अबोध बच्चे! यही कारण है कि अब घर के सभी सदस्य एक साथ बैठकर टेलीविजन नही देख सकते! इन चैनलों पर इतने भद्दे-भद्दे विज्ञापन आते हैं कि उन्हें देखकर शर्मिंदगी होती है और कभी-कभी स्थिति ऐसी हो जाती है कि ना तो टीवी बंद कर सकते हैं, ना चैनेल बदल सकते हैं और ना ही कहीं उठकर जा सकते हैं ,बस एक दूसरे से नज़रें चुराते हुए उस विज्ञापन के खत्म होने का इंतजार करते हैं।

लेकिन प्रश्न ये है कि क्या ऐसे फालतू विज्ञापन दिखाना औचित्यपूर्ण है?मान लेते हैं कि लोग तो अपनी चीज़ों की बिक्री के लिए विज्ञापन तो करेंगे ही.. पर शेविंग क्रीम का ,लड़कों के अंडर गारमेंट्स का या जेंट्स परफ्यूम के विज्ञापन में लड़कियों का काम करना ज़रूरी है क्या? हकीकत में कभी ऐसा होता है कि लड़का अंडरवियर या बनियान पहने और लड़की उसकी ओर खिंची चली आये ? शेविंग की हुई चिकनी दाढ़ी देखकर कोई लड़की अपने को ना रोक पाये और उसे सहलाने पर मजबूर हो जाए? या परफ्यूम की खुशबू सूंघकर उससे लिपटने पर मजबूर हो जाए? ऐसे वाहियात और अश्लील दृश्य देखकर हमारी नयी पीढ़ी क्या सीखेगी,उसे कैसे संस्कार मिलेंगे? सोचकर ही डर लगता है।
इसी तरह बाइक का एक ऐसा बेतुका विज्ञापन है जिसमें सुपर स्पीड से बाइक चलाने वाले लड़कों पर मोहित होकर लड़की अपने माता पिता से कहती है कि वह अमुक लड़के से इसलिए शादी करेगी, क्योंकि वह बाइक तेज़ चलाता है और माँ बाप मंद मंद मुस्करा देते हैं!
साँवली रंगत वालों को हेय दृष्टि से देखना, उससे प्रेम ना करना या उसकी शादी ना होना..क्योकि उसकी रंगत साँवली या काली है…फेयरनेस क्रीम के विज्ञापन में यही दिखाया जाता है कि साँवले लड़के की ओर कोई लड़की आकृष्ट नही होती ,पर जब हीन भावना से ग्रस्त होकर उसी साँवले लड़के ने गोरे होने की क्रीम लगाई तो एक नही, दो नही बल्कि तमाम लड़कियाँ उस पर लट्टू होकर आगे पीछे नाचने लगीं| क्या शादी करने के लिए गोरा रंग ही सब कुछ है ?उसकी काबिलियत, नौकरी चाकरी कोई मायने नही रखती? ये समाज को क्या संदेश देना चाहते हैं?
ऐसे ही स्कूटर के एक विज्ञापन में युवा लड़की बेहद नन्ही सी स्कर्ट पहनकर ऐसे तेज़ स्कूटर चलाती है कि हवा में उड़ते हुए उसकी पूरी पैंटी ही दिखाई देने लगती है। सोचने वाली बात है कि क्या कोई भी इज्ज़तदार माँ, बाप अपनी बेटी को ऐसे कपड़ों में बाहर भेज सकते हैं, जिसमें उसकी पैंटी दिखाई देती हो?
ऐसे ही डॉलर नाम की अंडरवियर के विज्ञापन की फूहड़ता देखिए जिसमें एयरपोर्ट पर तलाशी ले रही लड़की पूछती है कि “डॉलर कहाँ है?” तो अभिनेता अक्षय कुमार पैंट खोलकर अपनी पैंटी दिखाते हुए बोलते हैं कि “डॉलर यहाँ है”
ऐसे एक नही,अनेक विज्ञापनों की भरमार है | टूथपेस्ट के विज्ञापन में टूथपेस्ट की खुशबू से लड़की का लड़के की ओर मदहोश होकर खिंचे चले आना, कार में बैठे हुए लड़के को डियो डालते देखकर उसे कामुक दृष्टि से निहारना , लड़के को चॉकलेट खाते देख लड़की का उत्तेजित होकर उसके शरीर में कहीं भी, किसी भी जगह चूमना। और तो और परफ़्यूम के ही एक विज्ञापन ने तो मर्यादा की सारी हदें ही पार कर दी.. जिसमें एक माँ अपनी ही बेटी के ब्वॉय फ्रैंड के परफ्यूम को सूंघकर मदहोश होते हुए उससे बड़ी अदा से कहती है कि “मुझे आँटी मत कहो, नाम से पुकारो ना” हकीकत में क्या कोई भी माँ ऐसी गिरी हुई ,अमर्यादित हरकतें कर सकती है?
अंडर गारर्मेंट्स ,सेनेटरी पैड्स, परिवार नियोजन आदि के विज्ञापन तो इतने अश्लील होते हैं कि शर्म को भी शर्म आ जाये.. पर इसे बनाने वाले ये भी नही सोचते कि इस प्रकार के घटिया,फूहड़ और अश्लील विज्ञापनों से समाज और किशोर होते बच्चों पर कैसा असर पड़ता होगा? ऐसे उत्तेजक विज्ञापन उनके जीवन से खिलवाड़ ही करते हैं क्योंकि बालमन और किशोर होते बच्चे उसी को आत्मसात करते है जो वह अपने आसपास देखते और सुनते हैं। अगर बच्चों को सही दिशा ना मिले तो ये विज्ञापन उन्हें अपराध की दुनिया की ओर ले जाने में महवपूर्ण भूमिका निभाते है । विडम्बना ये है कि आजकल ज़्यादातर लोगों के लिए पैसा ही सब कुछ है…क्योंकि विज्ञापन जितना अश्लील और रोमांटिक होगा.. किशोर होते बच्चे, युवा वर्ग उधर ज़्यादा ही आकर्षित होगा और उतना ही उनका प्रचार भी होगा एवं उतनी ही उसकी बिक्री भी होगी।

वैसे गलती लड़कियों की भी है जिन्हें सिर्फ़ वस्तु बना दिया गया है। भोग और नुमायश की वस्तु। प्रसिद्धि और पैसों की अंध चाहत में वो ऐसी अश्लील मॉडलिंग करने के लिए घरवालों से तो विरोध कर लेती हैं ..यहाँ तक कि उनसे रिश्ते नाते तक तोड़ लेती हैं ..पर ख़ुद को इस्तेमाल करने से वालों से विरोध तक नहीं कर पाती हैं। अपरिपक्व होने के कारण उन्हें अच्छे बुरे का विवेक नही रहता इसीलिये मर्यादाओं की सीमा लांघने में वो ज़रा भी परहेज़ नही करती। उन्हें अंदाज़ा भी नही होता कि उसका क्या हश्र होगा? और जब होश आता है तो अक्सर बहुत देर हो चुकी होती है।

अंत में एक बात और…अब नारी स्वतंत्रता के मायने बदल गए हैं। वो क्या करेंगी, कैसे और किसके साथ रहेंगीं, क्या पहनेगीं, किस प्रकार का पहनेगीं… ये सब ख़ुद ही तय करना चाहती हैं। ठीक भी है.. तय करें, अपनी मर्जी की भी करें, यह उनका अधिकार है। पर फूहड़ता और शालीनता में फ़र्क उन्हें समझना होगा। ज़रूरी नही है कि इंसान कम कपड़ों में ही सुंदर दिखे ,शरीर ढककर भी लोग ख़ूबसूरत लगते हैं।

वैसे आजकल नारी स्वतंत्रता के नाम पर कुछ भी कहने और कुछ भी करने का फैशन सा चल पड़ा है। मसलन कम से कम कपड़े पहनना, जब मर्ज़ी हो घूमने निकल पड़ना, किसी के भी साथ लिव इन रिलेशनशिप में रहना और जब मन की बात ना हो तो सज़ा भी दिलवाना वगैरह वगैरह।
जिसे देखो अभिव्यक्ति की आज़ादी का झंडा लिए घूमता है। जिनके झाँसे में आकर भोली भाली बच्चियाँ उन्हें अपना आदर्श मानने लगती हैं पर वो ये नही समझ पाती हैं कि उन्हीं ठेकेदारों की अपनी बहन , बेटियाँ बॉडीगार्ड के बगैर घर से बाहर कदम नही रखती हैं। अत: कोई भी काम करने से पहले अपने ज्ञानचक्षु पूरी तरह से खोलकर,अच्छी तरह सोच समझकर ही निर्णय लेना चाहिए वरना उसकी परिणति दुखद ही होती है। वैसे भी हर चीज़ की एक सीमा होती है और उन सीमाओं को लाँघना हर किसी के लिए घातक होता है ..चाहे वह लड़की हो, लड़का हो या फिर कोई और हो।

कल्पना मिश्रा
कानपुर

દીકરીલાજનાં_કાઢીશ

અપમાન સાથે કાઢો છો...

ઘરમાંથી આજ… પણ…
આંસુ બનીને… આપની આંખોમાં આવશું…

(સાચી ઘટના)

” બાપુ, પ્રણામ..”

પચીસ વર્ષના પુત્ર હમીરસિંહે પિતાનાં ચરણોમાં મસ્તક નમાવ્યું. સાથે ઉભેલી એની નવોઢા નું પાનેતર ઢાંકેલું માથું પણ આશીર્વાદની આશામાં ઝૂકી ગયું.રૂદ્રપ્રતાપસિંહ ની આંખો માં અગ્નિજવાળા જેવી રતાશ પ્રગટી…

‘તો તેં મારી ઉપરવટ જઈને આની સાથે નાતરું કરી જ નાખ્યું, એમ ને?’

‘નાતરું નહીં, લગ્ન કર્યું છે, બાપુ! આર્યસમાજ ની વિધિ પ્રમાણે મેં હલક નો હાથ ઝાલ્યો છે.’

‘તો હવે ચૂપચાપ એનો હાથ ઝાલીને ડહેલીની બહાર નીકળી જા. એક ક્ષણ ની પણ વાર લગાડી છે, તો બેયને ભડાકે દઇશ.’

‘બાપુ!!’

‘ખબરદાર….
જૉ આજ પછી કયારેય મને બાપ કહીને બોલાવ્યો છે તો!
મને બાપુ કહેનારા બીજા છ દીકરાઓ છે મારા ઘરમાં. અને જૉતાં પહેલાં એક-બે વાત કાન ખોલીને સાંભળતો જા. આજથી મેં તારા નામનું નાહી નાખ્યું છે. એમ માની લઇશ કે સાત દીકરાઓમાંથી એક દીકરો મેલેરિયામાં મરી ગયો હતો. માણસ હોય તો જિંદગીમાં કયારેય તારું મોઢું ન બતાવીશ મને. અને મારી મિલકત, આ ઘર, ખેતર અને રોકડ-દાગીનામાંથી તારો હક કમી કરું છું…
જા તારી બૈરીને લઈને ટળ અહીંથી….’

બાપ પ્રત્યે ગમે તેટલો આદર હોય, તો પણ આશીર્વચનના સ્થાને આવા કટુ વેણ સાંભળ્યાં પછી કયો દીકરો ત્યાં આગળ ઉભો રહે? એમાં આ તો પાછી ક્ષત્રિય જાત! ઘર છોડવામાં ઘડીભર ની વાર થાય તો ખૂનખરાબા થતાં વાર ન લાગે. ભયંકર અપમાન નો કડવો ઘૂંટ ગળા નીચે ઉતારીને હમીરસિંહ અને હલક રૂદ્રપ્રતાપસિંહ જાડેજા ની ખડકી ની બહાર નીકળી ગયાં.

ત્રીસેક વર્ષ પહેલાં
બની ગયેલી સત્ય ઘટના છે.
રૂદ્રપ્રતાપસિંહ રાજકોટ જિલ્લા ના એક નાનકડા ગામડા ના મોટા જમીનદાર હતા. એમની જમીનનો વ્યાપ વીઘામાં નહીં, પણ એકરોમાં હતો. મોટા છ દીકરા પરણી ચૂકેલા હતા. નાનો હમીરસિંહ બાકી હતો. એ એમને સૌથી વહાલો હતો. એના ઉપર રૂદ્રપ્રતાપસિંહે અપેક્ષાઓની બહુમાળી હવેલી ચણી રાખી હતી, પણ રાજકોટમાં ભણવા મૂકેલો હમીર અચાનક એક દિવસ વેકેશનમાં ગામડે આવ્યો ત્યારે બાપનું હૈયું ભાંગી નાખે એવી વાત લઈને આવ્યો.

‘બાપુ, મારા માટે કન્યા શોધવાની મહેનત કરશો મા…’

‘કેમ? તારી વહુ આ તારો બાપ નહીં શોધે તો કોણ શોધશે?’

‘મેં… મેં…’

હમીર થોથવાઈ ગયો…

‘છોકરી મેં શોધી લીધી છે.
મારી સાથે જ ભણે છે. રૂપાળી છે, સંસ્કારી છે, મને ચાહે છે, હું પણ એને….’

‘જ્ઞાતિએ કેવી છે?’

‘બ્રાહ્મણ છે.’

‘તો એને.. ચપટી લોટ દઈને વિદાય કરી દે…’

‘બાપુ!’

‘અવાજ નીચો રાખ, હમીર….
આ બાબતમાં મારે તારી સાથે દલીલ નથી કરવી. ક્ષત્રિયના ઘરમાં ક્ષત્રિયાણી શોભે. બસ, વાત ખતમ થઈ સમજી લે.’

પણ હમીરસિંહ સમજયો નહીં.
ભણવાનું પૂરું થયું.
પી.ડબ્લ્યુ.ડી.માં નોકરી મળી ગઈ. બીજા જ મહિને એણે આર્યસમાજ ના મંદિર માં જઈને પ્રેમિકા સાથે ફેરા ફરી લીધા. પિતાનો સ્વભાવ ખબર હોવા છતાં પત્નીની જીદ આગળ નમતું જૉખીને એ ગામડે આવ્યો. પિતાના પગમાં ઝૂકયો.
હડધૂત થઈને પાછો ફર્યો.

એ પણ ક્ષત્રિયનો દીકરો હતો.
બાપે મનાઈ કરી એ દિવસ પછી કદીયે એણે બાપનું નામ ઉરચાર્યું નથી. કોઈ એનું આખું નામ પૂછે તોયે ફકત ‘હમીરસિંહ આર. જાડેજા’ એટલું જ જણાવે. લાખો રૂપિયા નો વારસો બાપની નારાજગીના દરિયામાં મીઠાના ગાંગડાની જેમ ઓગળી ગયો. સંસાર ના બે છેડા ભેગા કરવા માટે હલકે પણ જી.ઇ.બી.માં નોકરી સ્વીકારી લેવી પડી. હમીરે ખાનગી ટયૂશનો શરૂ કરી દીધા.

ગામડામાં બેઠેલા રૂદ્રપ્રતાપસિંહ ભૂલી ગયા કે એમને સાતમો દીકરો નામે હમીરસિંહ હતો.
એ વાતનો વસવસો પણ એમણે ચિત્તમાંથી તડીપાર કરી દીધો. પણ તેમ છતાં અઠવાડિયે એક વાર ટપાલી આવીને એમના હાથમાં એક પરબીડિયું મૂકી જતો હતો. પહેલીવાર તો દરબાર છેતરાઈ ગયા. અજાણ્યા અક્ષરો જૉઈને કવર ફોડયું. પણ ‘પરમ પૂજય પિતાશ્રી’નું સંબોધન અને અંતમાં ‘આપની અભાગી પુત્રવધૂ હલક’ વાંચીને કાળઝાળ થઈ ગયા. વરચેના વાકયોમાં ક્ષમાયાચના, કાકલૂદી અને આદરભાવ છલકાતો હતો. પણ એમ કંઈ શબ્દોની રંગોળીથી રીઝી જાય તો પછી “બાપુ” શાના?

હલક ના હાથે લખાયેલા પત્રો નિયમિતપણે આવતા રહ્યા. કયારેક તો રૂદ્રપ્રતાપસિંહ પરબીડિયાને ફોડવાની પળોજણમાં પણ પડતા નહીં. તો પણ એકપક્ષી સંવાદ ચાલુ જ રહ્યો. છ મહિના, બાર મહિના, દોઢ વર્ષ, બે, ત્રણ….! બાપુના મનની કડવાશ જેમની તેમ હતી. હવે તો વધતી જતી હતી. મોટા છોકરાઓ એક પછી એક અલગ થવા માંડયા હતા. પત્નીને કાળ છીનવીને લઈ ગયો. અફીણે શરીરનું જોમ ભાંગી નાખ્યું. પૈસો અને જમીન દીકરાઓએ બથાવી પાડયાં.

કાળઝાળ તાપ માં ઠંડા પવન ની લહેરખી જેવો પત્ર કયારેક આવી જતો અને દરબારના દાઝેલા દિલ પર ચંદન નોે લેપ પ્રસરાવી જતો. વહુ લખતી હતી :

‘બાપુ, લખતાં શરમ આવે છે, પણ હિંમત કરું છું. અમારો સારો સમય આવ્યો છે. આવક વધી છે અને કુટુંબમાં સભ્યોની પણ વધવાની તૈયારીમાં છે. આવતા ઓગસ્ટ માં તમે દાદા બનવાના છો. તમારા માટે તો આ પ્રસંગ પંદરમો હશે, પણ અમારા માટે તો…! અત્યારે બા બહુ યાદ આવે છે. એ જૉ થોડુંક વધારે જીવ્યાં હોત, તો…?’

રૂદ્રપ્રતાપસિંહ નો હાથ
ક્ષણવાર માટે હવામાં ઉઠયો.
જાણે કોઈ અદૃશ્ય નવજાત આકાર ફરતે નજાકતભર્યો ફરી રહ્યો. પછી ભીની આંખને લૂછવા માટે પાછો વળ્યો. હવે બાપુથી ઉઠાય એવું રહ્યું નહોતું. આખોય દિવસ પથારીમાં પડયા પડયા હલકે લખેલા જૂના પત્રો વાંરયા કરતા. સવાર-સાંજ ગામ ના મંદિર ના પૂજારીની વહુ આવીને થાળી મૂકી જતી હતી. બાપુએ મહિનાને અંતે પૂછ્યું…

‘કેટલા પૈસા આપવાના થયા?’

જવાબમાં બાઈ ટૂંકો જવાબ દઈને ચાલી ગઈ હતી…

‘પૈસા આવી ગયા.’

કયાંથી આવ્યા પૈસા?
કોણે આપ્યા?
શા માટે આપ્યા?
આ મતલબી અને દોરંગી દુનિયા માં એક બુઢ્ઢા અને નિર્ધન પુરુષ માટે પૈસા ખરચવા જેટલું મૂરખ કોણ હતું? રાજકોટમાં બેઠેલી પુત્રવધૂનું તો આ કામ નહીં હોય? સવાલો સેંકડો હતા, પણ ટકોરાબંધ જવાબ એક પણ ન હતો.

ઓગસ્ટ માં ટપાલી આવીને પાર્સલ આપી ગયો. સાથે ટૂંકો પત્ર હતો…

‘દાદાજી, પેંડા ખાજૉ.
પૌત્ર જન્મ્યો છે. અત્યારે હોસ્પિટલ માં છું. એટલે વધુ નથી લખતી. તમારો વારસદાર તમારા જેવો જ દેખાય છે.’

ચોમાસું હતું ને? આકાશ ની સાથે સાથે દાદાજીની આંખો પણ વરસી પડી.

સવા મહિના પછી ફરીથી પત્રો નિયમિત આવવા ચાલુ થઈ ગયા.

એક પત્રમાં લખ્યું હતું….

‘મને જાણવા મળ્યું છે કે તમારી તબિયત સારી નથી. છેલ્લા પાંચ દિવસથી તમારી થાળી જમ્યા વગર પાછી જાય છે. તમે અમારું તો મોં પણ ન જોવાની પ્રતિજ્ઞા લીધી છે. પણ તોયે મનમાં થાય છે કે હું ત્યાં દોડી આવું?
વચન આપું છું કે ચોવીસેય કલાક લાજનો ઘૂમટો તાણીને ફરીશ. તમારો પ્રતિજ્ઞાભંગ નહીં થવા દઉં. તમારી હા આવે, પછી તમારા દીકરાને જાણ કરીશ. આજ દિન સુધી મેં એને ખબર પડવા નથી દીધી કે હું તમને પત્રો લખતી રહી છું.’

એક વર્ષના બાવન પત્રો.
ને એવાં વીત્યાં પાંચ વરસ.
હલક ના એક પણ પત્ર નો કદીયે જવાબ ન આપ્યો. અને એક દિવસ ભરબપોરે એના ઘરની સામે એક રિક્ષા આવીને ઉભી રહી. અંદરથી એના તમામ પત્રોના જવાબ જેવા રૂદ્રપ્રતાપસિંહ નીચે ઉતર્યા. એમને જોઈને ઘૂમટો તાણવા જતી હલક ને
એમણે વારી લીધી…

‘દીકરી, લાજ ન કાઢીશ.
તારું મોં જોઈને મારું મોત સુધારવા માટે હું આવ્યો છું. હવે હું ક્ષત્રિય મટી ને આવ્યો છું. મૂડી અને વ્યાજ ને માણવા આવ્યો છું. પેલા કપાતરોને ખબર નથી કે હજી હું વીસ લાખ નો જીવ છું. એ બધું તારા નામે કરવા આવ્યો છું…

દીકરી….લાજ ન કાઢીશ….’

(શીર્ષક પંકિત : શયદા)

ડો. શરદ ઠાકર

Share this:

સમય કાઢીને એકવાર જરૂર વાંચજો

‘કેટલા પૈસા આપું, શેઠ?’

બાર રોટલી, ત્રણ વાડકી શાક અને દાળભાતનું ભરપેટ ભોજન કરી લીધા પછી અજાણ્યા જેવા લાગતા એક માણસે ગલ્લા ઉપર આવીને શેઠને સવાલ કર્યો..

કારણ એ હતું કે
લોજની દિવાલ પર કે બીજે ક્યાંય ભોજનનો ભાવ લખ્યો નહોતો.

શહેરની લોજોમા તો ફીક્સના અને અનલિમિટેડ થાળીના કાળજે વાગે તેવા ભાવ લખે છે. જ્યારે અહીં તો ક્યાંય ભાવ જ લખ્યા નહોતા.
એટલે હાથ ધોઇ, રૃમાલથી હાથ સાફ કરી ગ્રાહક થડા પાસે આવ્યો ને પૂછ્યું : ‘શેઠ, કેટલા પૈસા આપું?’

‘જુઓ સામે શું છે?’ શેઠે કહ્યું.

‘પેટી.’

‘માત્ર પેટી નથી..’

‘તો?’

‘ધર્માદા પેટી છે.
તમે ભરપેટ જમ્યા હોવ, અહીનું ભોજન ગમ્યું હોય ને તમારો આતમરામ રાજી થયો હોય તો જે નાખવું હોય, તે આ પેટીમાં નાખો.’

‘પણ ભાવ-બાવ..’

‘ભાવ ભોજનના હોય, પ્રસાદીના નહિ!
અહીં તો અમે ભગવાન ભોલેનાથના ભક્તોને પ્રસાદી આપીએ છીએ!
તમે જ બોલો, પ્રસાદીના પૈસા હોય ખરા?
બધું જ ભોલેનાથનું છે. લોજ પણ ભોલેનાથની છે, ખાનાર પણ ભોલેનાથનો છે ને ખવડાવનાર પણ ભોલેનાથનો છે..
‘તો પછી આમાં ભાવની ક્યાં વાત આવી?
ભોલેનાથ દ્વારા ભોલેની પ્રસાદી ભોળા ભક્તોને ખવડાવી, આમાં ભાવની વાત જ ન આવે,
માટે
નાખો પેટીમાં જે નાખવું હોય તે.’
બસ, વાત જ ભોલેનાથની. મહાદેવની. ભોલે ભંડારીની. ને વાત કરનાર છે ગટુ મહારાજ.
હા, ગલ્લા પર બેઠા છે લોજના માલિક ગટુ મહારાજ.
ભગવી ચાદર ઓઢી છે, કપાળમાં ત્રિપુંડ તાણ્યું છે, કંઠમાં રૃદ્રાક્ષની માળા ધારણ કરી છે.. એમનું તો એક જ કામ : ‘ખાવ.. ધરાઇ ધરાઇને ખાવ. ભોલે ભંડારી ખવડાવે છે.. ખાવામાં પાછા ન પડતા, ભાઈ
લોજનું નામ છે : ‘ભોલે ભંડારી ભોજનાલય!’

ભોલેનાથ ભોજન કરાવે છે,
માટે
પ્રેમથી ખાવ, ભાવથી જમો…!
તમે ઓડકાર ખાશો, ને પ્રસન્ન થશે ભોલેનાથ!
ગટુ મહારાજ ચલાવે છે ભોજનાલય..

ગામમાં ઘર છે. ઘરમાં ગોરાણી છે, ગોદાવરી ગોરાણી! એય શિવજીનાં ભક્ત છે. સવારે નાહી-ધોઇ ભોલેનાથજીની અગિયાર માળાઓ કરવાની એટલે કરવાની. પચાસ વીઘાં જમીન છે. સોનું પાકે છે સોનું… પણ એક દિવસે શું થઇ ગયું કે ગટુ મહારાજે રાડ પાડી ઃ ‘ગોદાવરી, ઓ ગોદાવરી!’
‘શું છે?’
‘જમીન તો છે, ને જજમાનવૃત્તિની કમાણીય સારી છે.. પણ સંતોષ નથી થતો ગોરાણી!’
‘કેમ?’
‘મનમાં થાય છે કે આ તો બધું મારા માટે કરું છું, પણ લોકો માટે પણ કંઇક કરું!’
‘મનેય એવું થાય છે.’
‘મને ભોલે ભંડારીએ સપનામાં આવીને કહ્યું કે ઃ ‘ગટુ, તારા માટે નહિ, ભૂખ્યાં દુઃખ્યાં માટે કંઇક કર.’
મેં કહ્યું :’શું કરું, પ્રભુ? આજ્ઞાા કરો.’
‘બસ, એવું ભોજનાલય બનાવ કે જ્યાં સૌ ક્ષુધિત જનો પેટ ભરીને જમે. આપે તો લેજે, ના, ધર્માદા પેટીમાં નંખાવજે, ને ન નાખે તો મારા નામની રોજ એક માળા ફેરવવાનું કહેજે.’
‘વાહ, આ તો સરસ વાત છે.
કરી નાખો કંકુના.’
‘પણ ક્યાં?’
‘લો કરો વાત. રોડને અડીને આપણી જમીન તો છે. બાંધી દો ત્યાં ભોજનાલય. ને નામ રાખજો ભોલે ભંડારી ભોજનાલય.’
બસ, વાત પતી ગઇ.
ઔર બાત બન ગઇ.
ભોલેનાથની જમીન પર ભોલેનાથની લોજ બની
ભોલે ભંડારી ભોજનાલય. લોકો આવે છે, જમે છે, ઓડકાર ખાય છે પછી થડે આવીને પૂછે છે ‘થાળીનો ચાર્જ?’
‘ચાર્જ? પેલી ધર્માદા પેટી છે. નાખો જે નાખવું હોય તે! નહિ નાખો તોય ચાલશે. ભોલેની રોજ એક માળા કરજો!’
પણ સૌ નાખે છે..
કોઇ મોં મચકોડતું નથી.
એ જ પૈસાથી ભોજનાલય ચાલે છે. ભિખારીય ખાય છે, અને લખપતિય ખાય છે. શેઠ પણ જમે છે, ને નોકર પણ જમે છે…

ધર્મદાપેટીમાંથી ઠીક ઠીક નીકળે છે.
ઓછાય નીકળે ને ખાડોય પડે. પણ ગટુ મહારાજ કહે છે ‘
હું તો મારા ભોલેનો નોકર છું. એ બેઠો છે, ત્યાં મારે શી ચિંતા?’
ભોજન કરનારા વધતા જાય છે. પૈસા ઓછા નીકળે છે… છેવટે ગટુ મહારાજે દસ વીઘાં જમીન વેચી મારી ઃ
‘ભોલેની જમીન હતી, ને ભોલે માટે વેચી મારી.. આમાં હું તો વાણોતર માત્ર છું!’ પણ પછી તો જમનારાઓની સંખ્યા વધતી ગઇ. રોજ હજાર, બે હજાર લોકો જમવા લાગ્યા.
હવે ગટુ મહારાજની બધી જ જમીન વેચાઇ ગઇ!
હવે?
મેડીબંધ મકાન તો છે. એય ફટકારી દઉં! ને એમણે ગોરાણીને પૂછી જોયું ‘ગોરાણી, તને તો વાંધો નથી ને?’ ‘ના. તમે રાજી, તો હું રાજી, ને આપણે રાજી તો ભોલે રાજી, ફટકારી દો મકાનને.’
એક પટેલ સાથે સોદો થઇ ગયો પંદર લાખમાં…
બે દિવસમાં કાગળો પર સહીઓ કરવાની હતી.. છેલ્લો આધાર હતો. એય જતો રહેશે! જવા દો, ભાડેથી રહીશું.. પણ ભોલેની આજ્ઞાાનું પાલન તો જરૃર કરીશું… ગોરાણી પૂછી બેઠાં ‘પણ એ પછી ખાધ આવશે તો શું કરીશું?’
‘ચિંતા ભોલેનાથને. લોજ એની છે.. ચિંતા એને જ હોય ને?’
આ બધું હોવા છતાં ગટુ મહારાજની ભીતરમાં વિષાદ હતો. હવે ભોજનાલય શી રીતે ચલાવીશું? મકાનની રકમ તો છ મહિનામાં ખલાસ થઇ જશે. પછી? ભોલે, તું મારી કસોટી તો નથી કરતો ને?
બપોરે ગટુ મહારાજ ગલ્લા પર બેઠા હતા
ત્યાં જ એક સૂટેડ-બૂટેડ માણસ ગાડીમાંથી ઊતરીને ભોજનાલયમાં પ્રવેશ્યો ‘મહારાજ, આ પેટી જરા અહીં રાખો.જમ્યા પછી લેતો જઇશ.’*

• એ માણસ ભરપેટ જમ્યો..
  અને
  પછી ક્યારે રવાના થઇ ગયો એનોય ખ્યાલ ન આવ્યો.. ગટુ મહારાજ રસોડામાં ગયા હતા, એ વખતે જ કદાચ જતો રહ્યો હશે. ગટુ મહારાજની નજર પેલી પેટી પર પડી.
  મનમાં થયું : ‘ગયો તો ગયો પણ આ પેટીય ભૂલતો ગયો? ઓ ભોલેનાથ, આ તે તેણે કેવી ભૂલ કરી? આ પેટીનું હું શું કરું?’
  પછી વિચાર્યું : ‘કદાચ પેટીમાંથી એનું નામ-સરનામું મળી આવે. જઇને આપી આવીશ. બીજું શું થાય?’
  રાત્રે તેઓ પેટીને ઘેર લઇ ગયા. અંદરના ઓરડે જઇ ગોરાણીને બધી જ વાત કરી. પછી ‘જય ભોલે ભંડારી’ કહીને તાળું તોડી નાખ્યું ને ચકિત થઇ ગયા. અંદર બેહજાર બેહજારની નોટોની થપ્પીઓ ગોઠવાયેલી હતી. તેના ઉપર એક પત્ર પણ પડયો હતો. ગટુ મહારાજે પત્ર વાંચવા માંડયો
  લખ્યું હતું કે
  મહારાજ, ચમકશો નહિ. મેં સ્વયં મારી ઈચ્છાથી અને ભોલેનાથના ઓર્ડરથી પેટી તમને આપી હતી અને સ્વેચ્છાએ જ પેટી ત્યાં મૂકીને નીકળી ગયો છું…
  તમે જે કરો છો, એ કદાચ આ દેશમાં કોઇ નહિ કરતું હોય.
  મને જાણવા મળ્યું છે કે, આ ભોજનાલય ચલાવવા માટે તમે તમારી તમામ જમીન વેચી નાખી છે, ને હવે ઘર પણ બે દિવસમાં પરાયું થઇ જશે.
  મહારાજ, હું નજીકના જ એક ગામનો વતની છું.
  વર્ષો પહેલાં
  એક સમયે હું બે દિવસનો ભૂખ્યો હતો. ખાવાના સાંસા હતા ત્યારે તમારા ભોજનાલયમાં હું જમ્યો છું, આ લાચાર પેટ ભર્યું છે..
  પણ આજે હું બદલાઇ ગયો છું. ભોલેનાથે આજે મુંબઇ શહેરમાં મને અબજોપતિ બનાવી દીધો છે.
  મારા સ્વપ્નમાં પણ ભોલેનાથ આવ્યા હતા.. માત્ર મને તેમના થોડાક જ શબ્દો સંભળાયા હતા

‘કર્જ ઉતાર… બદલો વાળ.’ ને આજે હું એ કર્જ ઉતારવા આવ્યો હતો.
ગણી લો. આ પેટીમાં પૂરા દસ કરોડ રૃપિયા છે.
ઘર વેચવાની જરૃર નથી. મારું નામ હું તમને આપતો નથી. માત્ર ‘શિવશંકર’ કહેશો તોય ચાલશ.. પણ પ્લીઝ, ગટુ મહારાજ, ઘર ન વેચશો, અને નવી જમીન ખરીદી લો, ને ભોજનાલય ટનાટન ચાલુ રાખો.
મારી શોધ ન કરશો…
માત્ર મહાદેવના હુકમ ને ઓળખો…
ચલાવો ભોજનાલય, ને મને મારું કરજ ઊતાર્યાનો સંતોષ લેવા દો.

લો ત્યારે.
જય મહાદેવ
જય ભોલે ભંડારી

પતિ-પત્ની બેય મૌન બની ગયાં!
બોલવા માટે તેમની પાસે શબ્દો જ નહોતા!

મિત્રો……….
આજે પણે પરમાત્મા સારા કર્મો નો હિસાબ કરવા કોઈ પણ સ્વરૂપે આવે જ છે

🙏જય ભોલેનાથ🙏

જયંતિ નકરાની

विश्वकीसबसेज्यादासमृद्धभाषाकौनसीहै ?

AMAZING LANGUAGE

अंग्रेजी में ‘THE QUICK BROWN FOX JUMPS OVER A LAZY DOG’ एक प्रसिद्ध वाक्य है। जिसमें अंग्रेजी वर्णमाला के सभी अक्षर समाहित कर लिए गए हैं। मज़ेदार बात यह है की अंग्रेज़ी वर्णमाला में कुल 26 अक्षर ही उप्लब्ध हैं जबकि इस वाक्य में 33 अक्षरों का प्रयोग किया गया है। जिसमें चार बार O और A, E, U तथा R अक्षर का प्रयोग क्रमशः 2 बार किया गया है। इसके अलावा इस वाक्य में अक्षरों का क्रम भी सही नहीं है। जहां वाक्य T से शुरु होता है वहीं G से खत्म हो रहा है।

अब ज़रा संस्कृत के इस श्लोक को पढिये।-

क:खगीघाङ्चिच्छौजाझाञ्ज्ञोSटौठीडढण:।
तथोदधीन पफर्बाभीर्मयोSरिल्वाशिषां सह।।

अर्थात: पक्षियों का प्रेम, शुद्ध बुद्धि का, दूसरे का बल अपहरण करने में पारंगत, शत्रु-संहारकों में अग्रणी, मन से निश्चल तथा निडर और महासागर का सर्जन करनार कौन ?? राजा मय ! जिसको शत्रुओं के भी आशीर्वाद मिले हैं।

श्लोक को ध्यान से पढ़ने पर आप पाते हैं की संस्कृत वर्णमाला के सभी 33 व्यंजन इस श्लोक में दिखाई दे रहे हैं वो भी क्रमानुसार। यह खूबसूरती केवल और केवल संस्कृत जैसी समृद्ध भाषा में ही देखने को मिल सकती है!

पूरे विश्व में केवल एक संस्कृत ही ऐसी भाषा है जिसमें केवल एक अक्षर से ही पूरा वाक्य लिखा जा सकता है। किरातार्जुनीयम् काव्य संग्रह में केवल “न” व्यंजन से अद्भुत श्लोक बनाया है और गजब का कौशल्य प्रयोग करके भारवि नामक महाकवि ने थोडे में बहुत कहा है-

न नोननुन्नो नुन्नोनो नाना नानानना ननु।
नुन्नोऽनुन्नो ननुन्नेनो नानेना नुन्ननुन्ननुत्॥

अर्थात: जो मनुष्य युद्ध में अपने से दुर्बल मनुष्य के हाथों घायल हुआ है वह सच्चा मनुष्य नहीं है। ऐसे ही अपने से दुर्बल को घायल करता है वो भी मनुष्य नहीं है। घायल मनुष्य का स्वामी यदि घायल न हुआ हो तो ऐसे मनुष्य को घायल नहीं कहते और घायल मनुष्य को घायल करें वो भी मनुष्य नहीं है। वंदेसंस्कृतम्!

एक और उदहारण है।

दाददो दुद्द्दुद्दादि दादादो दुददीददोः।
दुद्दादं दददे दुद्दे ददादददोऽददः।।

अर्थात: दान देने वाले, खलों को उपताप देने वाले, शुद्धि देने वाले, दुष्ट्मर्दक भुजाओं वाले, दानी तथा अदानी दोनों को दान देने वाले, राक्षसों का खंडन करने वाले ने, शत्रु के विरुद्ध शस्त्र को उठाया।

है ना खूबसूरत !! इतना ही नहीं, क्या किसी भाषा में केवल 2 अक्षर से पूरा वाक्य लिखा जा सकता है ?? संस्कृत भाषा के अलावा किसी और भाषा में ये करना असंभव है। माघ कवि ने शिशुपालवधम् महाकाव्य में केवल “भ” और “र ” दो ही अक्षरों से एक श्लोक बनाया है। देखिये –

भूरिभिर्भारिभिर्भीराभूभारैरभिरेभिरे
भेरीरे। भिभिरभ्राभैरभीरुभिरिभैरिभा:।।

अर्थात- निर्भय हाथी जो की भूमि पर भार स्वरूप लगता है, अपने वजन के चलते, जिसकी आवाज नगाड़े की तरह है और जो काले बादलों सा है, वह दूसरे दुश्मन हाथी पर आक्रमण कर रहा है।

एक और उदाहरण –

क्रोरारिकारी कोरेककारक कारिकाकर।
कोरकाकारकरक: करीर कर्करोऽकर्रुक॥

अर्थात – क्रूर शत्रुओं को नष्ट करने वाला, भूमि का एक कर्ता, दुष्टों को यातना देने वाला, कमलमुकुलवत, रमणीय हाथ वाला, हाथियों को फेंकने वाला, रण में कर्कश, सूर्य के समान तेजस्वी [था]।

पुनः क्या किसी भाषा मे केवल तीन अक्षर से ही पूरा वाक्य लिखा जा सकता है ?? यह भी संस्कृत भाषा के अलावा किसी और भाषा में असंभव है!
उदहारण –

देवानां नन्दनो देवो नोदनो वेदनिंदिनां।
दिवं दुदाव नादेन दाने दानवनंदिनः।।

अर्थात – वह परमात्मा [विष्णु] जो दूसरे देवों को सुख प्रदान करता है और जो वेदों को नहीं मानते उनको कष्ट प्रदान करता है। वह स्वर्ग को उस ध्वनि नाद से भर देता है, जिस तरह के नाद से उसने दानव [हिरण्यकशिपु] को मारा था।

जब हम कहते हैं की संस्कृत इस पूरी दुनिया की सभी प्राचीन भाषाओं की जननी है तो उसके पीछे इसी तरह के खूबसूरत तर्क होते हैं। यह विश्व की अकेली ऐसी भाषा है, जिसमें “अभिधान-सार्थकता” मिलती है। अर्थात् अमुक वस्तु की अमुक संज्ञा या नाम क्यों है, यह प्रायः सभी शब्दों में मिलता है। जैसे इस विश्व का नाम संसार है तो इसलिये है क्यूँकि वह चलता रहता है, परिवर्तित होता रहता है-
संसरतीति संसारः गच्छतीति जगत् आकर्षयतीति कृष्णः रमन्ते योगिनो यस्मिन् स रामः इत्यादि।

विश्व की अन्य भाषाओं में ऐसी अभिधानसार्थकता नहीं है। Good का अर्थ अच्छा, भला, सुंदर, उत्तम, प्रियदर्शन, स्वस्थ आदि है। किसी अंग्रेजी विद्वान् से पूछो कि ऐसा क्यों है तो वह कहेगा है बस पहले से ही इसके ये अर्थ हैं। क्यों हैं वो ये नहीं बता पायेगा।

ऐसी सरल, तर्कसंगत और समृद्ध भाषा आज अपने ही देश में अपने ही लोगों में अपने अस्तित्व की लड़ाई लड रही है बेहद चिंताजनक है।
संस्कृत का अध्ययन और अध्यापन इस देश की गौरवमयी संस्कृति के ज्ञान के लिए अत्यंत आवश्यक है ।

जय संस्कृत, जय संस्कृति !

Share this:

(((((((((( पाप का गुरू ))))))))))
.
एक पंडित जी कई वर्षों तक काशी में शास्त्रों का अध्ययन करने के बाद अपने गांव लौटे।
.
गांव के एक किसान ने उनसे पूछा, पंडित जी आप हमें यह बताइए कि पाप का गुरु कौन है ?
.
प्रश्न सुन कर पंडित जी चकरा गए, क्योंकि भौतिक व आध्यात्मिक गुरु तो होते हैं, लेकिन पाप का भी गुरु होता है, यह उनकी समझ और अध्ययन के बाहर था।
.
पंडित जी को लगा कि उनका अध्ययन अभी अधूरा है, इसलिए वे फिर काशी लौटे।
.
फिर अनेक गुरुओं से मिले। मगर उन्हें किसान के सवाल का जवाब नहीं मिला।
.
अचानक एक दिन उनकी मुलाकात एक वेश्या से हो गई। उसने पंडित जी से उनकी परेशानी का कारण पूछा, तो उन्होंने अपनी समस्या बता दी।
.
वेश्या बोली, पंडित जी..! इसका उत्तर है तो बहुत ही आसान, लेकिन इसके लिए कुछ दिन आपको मेरे पड़ोस में रहना होगा।
.
पंडित जी के हां कहने पर उसने अपने पास ही उनके रहने की अलग से व्यवस्था कर दी।
.
पंडित जी किसी के हाथ का बना खाना नहीं खाते थे, नियम-आचार और धर्म के कट्टर अनुयायी थे। इसलिए अपने हाथ से खाना बनाते और खाते।
.
इस प्रकार से कुछ दिन बड़े आराम से बीते, लेकिन सवाल का जवाब अभी नहीं मिला।
.
एक दिन वेश्या बोली, पंडित जी…! आपको बहुत तकलीफ होती है खाना बनाने में। यहां देखने वाला तो और कोई है नहीं।
.
आप कहें तो मैं नहा-धोकर आपके लिए कुछ भोजन तैयार कर दिया करूं। आप मुझे यह सेवा का मौका दें, तो मैं दक्षिणा में पांच स्वर्ण मुद्राएं भी प्रति दिन दूंगी।
.
स्वर्ण मुद्रा का नाम सुन कर पंडित जी को लोभ आ गया। साथ में पका-पकाया भोजन। अर्थात दोनों हाथों में लड्डू।
.
इस लोभ में पंडित जी अपना नियम-व्रत, आचार-विचार धर्म सब कुछ भूल गए। पंडित जी ने हामी भर दी और वेश्या से बोले, ठीक है, तुम्हारी जैसी इच्छा।
.
लेकिन इस बात का विशेष ध्यान रखना कि कोई देखे नहीं तुम्हें मेरी कोठी में आते-जाते हुए।
.
वेश्या ने पहले ही दिन कई प्रकार के पकवान बनाकर पंडित जी के सामने परोस दिया।
.
पर ज्यों ही पंडित जी खाने को तत्पर हुए, त्यों ही वेश्या ने उनके सामने से परोसी हुई थाली खींच ली।
.
इस पर पंडित जी क्रुद्ध हो गए और बोले, यह क्या मजाक है ?
.
वेश्या ने कहा, यह मजाक नहीं है पंडित जी, यह तो आपके प्रश्न का उत्तर है।
.
यहां आने से पहले आप भोजन तो दूर, किसी के हाथ का भी नहीं पीते थे, मगर स्वर्ण मुद्राओं के लोभ में आपने मेरे हाथ का बना खाना भी स्वीकार कर लिया।
.
यह लोभ ही पाप का गुरु है। (((((((((( जय जय श्री राधे ))))))))))

.प्रकाश चंद्र शर्मा
.

कर्मों का लेखा-जोखा

एक बार श्री कृष्ण और अर्जुन भ्रमण पर निकले तो उन्होंने मार्ग में एक निर्धन ब्राह्मण को भिक्षा मांगते देखा ।

अर्जुन को उस पर दया आ गयी और उन्होंने उस ब्राह्मण को स्वर्ण मुद्राओ से भरी एक पोटली दे दी। जिसे पाकर ब्राह्मण प्रसन्नतापूर्वक अपने सुखद भविष्य के सुन्दर स्वप्न देखता हुआ घर लौट चला। कथा मञ्जरी

किन्तु उसका दुर्भाग्य उसके साथ चल रहा था, राह में एक लुटेरे ने उससे वो पोटली छीन ली। ब्राह्मण दुःखी होकर फिर से भिक्षावृत्ति में लग गया। गीता का ज्ञान

अगले दिन फिर अर्जुन की दृष्टि जब उस ब्राह्मण पर पड़ी तो उन्होंने उससे इसका कारण पूछा।

ब्राह्मण ने सारा विवरण अर्जुन को बता दिया ।

ब्राह्मण की व्यथा सुनकर अर्जुन को फिर से उस पर दया आ गयी अर्जुन ने विचार किया और इस बार उन्होंने ब्राह्मण को मूल्यवान एक माणिक दिया।
आयुर्वेद और हमारा जीवन

ब्राह्मण उसे लेकर घर पंहुचा… उसके घर में एक पुराना घड़ा था, जो बहुत समय से प्रयोग नहीं किया गया था । ब्राह्मण ने चोरी होने के भय से माणिक उस घड़े में छुपा दिया। श्रीमद्भगवद्गीता और महाभारत

दिन भर का थका मांदा होने के कारण उसे नींद आ गयी और वह सो गया । गीता का ज्ञान GG

इस बीच ब्राह्मण की स्त्री नदी में जल लेने चली गयी, किन्तु मार्ग में ही उसका घड़ा टूट गया ।
आयुर्वेद और हमारा जीवन

उसने सोंचा घर में जो पुराना घड़ा पड़ा है, उसे ले आती हूँ । ऐसा विचार कर वह घर लौटी और उस पुराने घड़े को ले कर चली गई, जिसमें ब्राह्मण ने माणिक रखा था ।
वीरभोग्या वसुन्धरा

और जैसे ही उसने घड़े को नदी में डुबोया वह माणिक भी जल की धारा के साथ बह गया। कथा-मञ्जरी

ब्राह्मण को जब यह बात पता चली तो अपने भाग्य को कोसता हुआ वह फिर भिक्षावृत्ति में लग गया।
तन स्वदेशी मन स्वदेशी

अर्जुन और श्री कृष्ण ने जब फिर उसे इस दरिद्र अवस्था में देखा तो जाकर उसका कारण पूछा।

सारा वृत्तान्त सुनकर अर्जुन को बड़ी हताशा हुई और मन ही मन सोचने लगे । इस अभागे ब्राह्मण के जीवन में क्या कभी सुख नहीं आ सकता ? वैदिक-संस्कृत

इसके श्रीकृष्ण ने उस ब्राह्मण को दो मुद्राएं दान में दीं ।
भारत महान्

तब अर्जुन ने उनसे पुछा “प्रभु मेरी दी मुद्राएं और माणिक भी इस अभागे की दरिद्रता नहीं मिटा सके तो इन दो मुद्राओं से इसका क्या होगा”? वैदिक-वाङ्मयम् VV

यह सुनकर प्रभु बस मुस्कुरा भर दिए और अर्जुन से उस ब्राह्मण के पीछे जाने को कहा। वेद-वेदाङ्ग-उपाङ्ग Ved

रास्ते में ब्राह्मण सोचता हुआ जा रहा था कि इन दो मुद्राओं से तो एक व्यक्ति के लिए भी भोजन नहीं आएगा प्रभु ने उसे इतना तुच्छ दान क्यों दिया ? प्रभु की यह कैसी लीला है ? वैदिक संस्कृत Vaidik sanskrit

ऐसा विचार करता हुआ वह चला जा रहा था उसकी दृष्टि एक मछुवारे पर पड़ी, उसने देखा कि मछुवारे के जाल में एक मछली फँसी है और वह छूटने के लिए तड़प रही है।
तन स्वदेशी मन स्वदेशी

ब्राह्मण को उस मछली पर दया आ गयी। उसने सोचा” इन दो मुद्राओं से पेट की आग तो बुझेगी नहीं। क्यों ? न इस मछली के प्राण ही बचा लिए जाये”।
भाई राजीव दीक्षित जी के लिए भारत रत्न

यह सोचकर उसने दो मुद्राओं में उस मछली का सौदा कर लिया और मछली को अपने कमंडल में डाल लिया। कमंडल में जल भरा और मछली को नदी में छोड़ने चल पड़ा। भाषाणां जननी संस्कृत भाषा

तभी मछली के मुख से कुछ निकला। उस निर्धन ब्राह्मण ने देखा, वह वही माणिक था जो उसने घड़े में छुपाया था। : भाषाणां जननी संस्कृत भाषा

ब्राह्मण प्रसन्नता के मारे चिल्लाने लगा “मिल गया, मिल गया ”..!!! चाणक्य नीति के अनमोल सुविचार

तभी भाग्यवश वह लुटेरा भी वहाँ से गुजर रहा था, जिसने ब्राह्मण की मुद्राये लूटी थी। चाणक्य नीति CN

उसने ब्राह्मण को चिल्लाते हुए सुना “ मिल गया मिल गया ” लुटेरा भयभीत हो गया। उसने सोचा कि ब्राह्मण उसे पहचान गया है और इसीलिए चिल्ला रहा है । अब जाकर राजदरबार में उसकी शिकायत करेगा। नीति दर्पण Neeti Darpan

इससे डरकर वह ब्राह्मण से रोते हुए क्षमा मांगने लगा। और उससे लूटी हुई सारी मुद्राये भी उसे वापस कर दी।

यह देख अर्जुन प्रभु के आगे नतमस्तक हुए बिना नहीं रह सके। योग साधना एवं चिकित्सा

अर्जुन बोले, प्रभु यह कैसी लीला है ? जो कार्य थैली भर स्वर्ण मुद्राएँ और मूल्यवान माणिक नहीं कर सका वह आपके दो मुद्रा ने कर दिखाया। शिशु-संस्कृतम्

श्री कृष्ण ने कहा “अर्जुन यह अपनी सोच का अंतर है, जब तुमने उस निर्धन को थैली भर स्वर्ण मुद्राएँ और मूल्यवान माणिक दिया तब उसने मात्र अपने सुख के विषय में सोचा। शिशु-संस्कृतम्

किन्तु जब मैंने उसको दो पैसे दिए, तब उसने दूसरों के दुःख के विषय में सोचा। आर्ष दृष्टि

इसलिए हे अर्जुन-सत्य तो यह है कि, जब आप दूसरो के दुःख के विषय में सोंचते है, जब आप दूसरे का भला कर रहे होते हैं, तब आप ईश्वर का कार्य कर रहे होते हैं, और तब ईश्वर आपके साथ होते हैं।

जय सियाराम

ममता दुबे मिश्रा

Share this:

WhatsApp પર થી સાભાર (copied)🙏🙏🙏🙏🙏🙏🙏

🌹 प्रेरणादायक दंड 🌹

अमेरिका में एक पंद्रह साल का लड़का था, स्टोर से चोरी करता हुआ पकड़ा गया। पकड़े जाने पर गार्ड की गिरफ्त से भागने की कोशिश में स्टोर का एक शेल्फ भी टूट गया।

जज ने जुर्म सुना और लड़के से पूछा,

“तुमने क्या सचमुच ब्रैड और पनीर का पैकेट” चुराया था ?

लड़के ने नीचे नज़रें कर के जवाब दिया। ;- हाँ’।
जज,:- ‘क्यों ?’
लड़का,:- मुझे ज़रूरत थी।
जज:- ‘खरीद लेते।
लड़का:- ‘पैसे नहीं थे।’
जज:- घर वालों से ले लेते।’
लड़का:- ‘घर में सिर्फ मां है।
बीमार और बेरोज़गार है, ब्रैड और पनीर भी उसी के लिए चुराई थी
जज:- तुम कुछ काम नहीं करते ?
लड़का:- करता था एक कार वाशिंग प्वाइंट में।
मां की देखभाल के लिए एक दिन की छुट्टी की थी, तो मुझे निकाल दिया गया।’
जज:- तुम किसी से मदद मांग लेते?
लड़का:- सुबह से घर से निकला था, तकरीबन पचास लोगों के पास गया, बिल्कुल आख़िर में ये क़दम उठाया।

जिरह ख़त्म हुई, जज ने फैसला सुनाना शुरू किया, चोरी और पनीर ब्रैड की चोरी बहुत शर्मनाक जुर्म है । और इस जुर्म के हम सब ज़िम्मेदार हैं। ‘अदालत में मौजूद हर शख़्स मुझ सहित सब मुजरिम हैं, इसलिए यहाँ मौजूद हर शख़्स पर दस-दस डालर का जुर्माना लगाया जाता है। दस डालर दिए बग़ैर कोई भी यहां से बाहर नहीं निकल सकेगा।’

ये कह कर जज ने दस डालर अपनी जेब से बाहर निकाल कर रख दिए और फिर पेन उठाया लिखना शुरू किया:- इसके अलावा मैं स्टोर पर एक हज़ार डालर का जुर्माना करता हूं कि उसने एक भूखे बच्चे से ग़ैर इंसानी सुलूक करते हुए पुलिस के हवाले किया।
अगर चौबीस घंटे में जुर्माना जमा नहीं किया तो कोर्ट स्टोर सील करने का हुक्म दे देगी।’
जुर्माने की पूर्ण राशि इस लड़के को देकर कोर्ट उस लड़के से माफी तलब करती है।

फैसला सुनने के बाद कोर्ट में मौजूद लोगों के आंखों से आंसू तो बरस ही रहे थे, उस लड़के के भी हिचकियां बंध गईं। वह लड़का बार बार जज को देख रहा था जो अपने आंसू छिपाते हुए बाहर निकल गये।

क्या हमारा समाज, सिस्टम और अदालत इस तरह के निर्णय के लिए तैयार है ?

चाणक्य ने कहा है कि यदि कोई भूखा व्यक्ति रोटी चोरी करता पकड़ा जाए तो उस देश के लोगों को शर्म आनी चाहिए ।

यह रचना दिल को छू गई।
इसलिए शेयर की, आपको भी अच्छी लगी हो, तो आगे जरूर भेजिएगा। ।।🇮🇳🙏🏻